O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Oshqozon osti bezining endokrin vazifasi buzilganda organizm da
ro 'у beruvchi о ‘zgarishlar.
Itning oshqozon osti bezi olib tashlansa, 4 ­
5 so a td an s o ‘ng siy d ig i bilan sh a k ar ch iq a b o sh la sh in i M ering va 
M inkovskiylar k o ‘rsatib berdi. S iydik bilan shakar chiqib ketaverishi 
n atijasid a hayvon ozadi, k o 'p suv ichadi va x o ‘ra b o 'lib qoladi. Bu 
h odisalam ing ham m asi odam dagi qandli diabet kasallik belgilariga ju d a 
o 'x sh a b ketadi. M e’da osti bezi hayvon gavdasining qanday b o 'lm a sin
boshqa biror jo y ig a, m asalan, terisining ostiga k o 'ch irib o 'tk azilsa, ilgari 
boshlangan diabet belgilari y o 'q o lish in i k o 'rsa tib berdi.
D iabetning asosiy belgisi qondagi glyukoza m iqdori (norm ada 6,8­
7,6 m m ol/l) k o'payib ketishidir (giperglikem iya). Ayniqsa karbonsuvlarga 
b o y o v q a t i s t e ’m ol q ilin s a , q o n d a g i g ly u k o z a to 'q im a la r d a to 'la
o'zlashtirilm aydi va so 'n g ra glikogenga aylanm aydi. B unday bem orlarda 
bu belgilardan tashqari yuqorida to'x talg an im izd ek , glyukozuriya, y a ’ni 
glyukoza siydik orqali ajralishi, k o 'p siyish (poliuriya), chanqov hissining 
d o im o b o 'lish i (p o lid ip siy a) kabi b elgilar ham k u zatilad i. D iabetda 
energetik ehtiyojlarga glyukoza kam ishlatiladi va energiya alm ashinuvida 
o q s il v a y o g 'l a r n i n g s a r f la n is h i k e s k in d a r a ja d a o r ta d i. N a fa s 
k oeffitsiyentining kam ayishi o qsillar bilan y o g 'la rn in g yonish jarayoni 
kuchayganligidan guvohlik beradi.
O g 'ir d ia b etd ay o g 'larp arch alan g an d a kislotali m oddalam ing k o'plab 
hosil b o 'lis h i va a m in o k islo tala m in g jig a rd a dezam in lan ish i sababli 
qonning faol reaksiyasi k islotali tom onga - atsidozga suriladi. Y og'lar 
b ila n a m in o k i s l o t a l a m i n g c h a la o k s id l a n is h m a h s u lo tl a r i q o n
p lazm asining ishqoriy m etallarini b o g 'la b olishi sababli qonning ishqor 
rezervi kam ayadi, kom pensator halloslash boshlanadi va siydik reaksiyasi 
kislotali tom onga o 'zg arad i.