O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

A y o lla r jin s iy gorm on lari.
A yollar jin s iy g o rm o n la ri b ez la rid a n
(tuxumdon) estrogenlar va progesteron ishlab chiqariladi. Bu gormonlaming 
ajralishi siklik xarakterga egadir, bu qizlarda h a y z k o 'rish paytida gipofizni 
gonadotrop gorm onlarining sekresiyasiga b og'liq bo'ladi. Estrogenlar faqat 
jinsiy bezlardan em as, bu gormonlar, oz m iqdorda buyrak usti bezi po'stloq 
qavatining to'rsim on sohasida ham ishlab chiqariladi. Homiladorlik paytida 
estrogenlar sekresiyasi, yo'ld o sh n in g gorm onal faolligi ta ’sirida ortadi. 
Bu guruhda faolligi yuqori b o'lgan gorm on в -estradiol b o 'lib hisoblanadi. 
Sariq tananing gorm oni progesteron b o 'lib , hayz k o 'rish n in g oxirlarida 
uning sekresiyasi kuchayadi.
Estrogenlar ta ’sirida birlamchi va ikkilamchi ayollar jinsiy belgilarining 
y u za g a ch iq ish i te z la sh a d i. B a lo g 'a tg a y etish d av rid a tu x u m d o n lar 
o 'l c h a m i , b a c h a d o n , q in v a ta s h q i j i n s i y a ’z o l a r n in g o 'lc h a m i 
k a tta la sh a d i. P ro life ra ts iy a ja ra y o n la ri v a e n d o m e triy a d a b ez n in g
kattalashuvi kuzatiladi, bu ta ’sir osteoblastlar faolligini oshirish orqali 
nam oyon b o 'lad i. Shu bilan bir qatorda, suyakning epifizar to g 'a y ig a
ta ’sir etib, uning uzunasiga o'sishini tormozlaydi. Bu gorm onlam ing ta ’siri 
natijasida o qsillar b iosintezi kuchayadi, y o g 'la m in g hosil b o 'lish i ham
ortadi, ortiqcha y o g 'la r teri ostiga shunday to 'p la n a d ik i, ayol qom atini 
x ara k terla b b erad i. E stro g e n la r t a ’sirid a ayol terisi n o zik , silliq va 
kapillyarlar bilan yaxshi ta ’m inlanadi.jun bilan qoplanishi ham ayol tipiga 
m ansub b o 'lad i.
222

---

M en stru a l d a vrn in g ikkinchi 
ya rm id a b a c h a d o n shilliq 
q a va tin in g rivojla n ish i va shira 
a jra tish i
K o 'kra k b e zin in g o 'sish i
E stro g e n la r a jra lish in i 
to rm o zla sh
H o m ila d o rlikd a h o m ilanm g 
b a ch a d o n g a im pla n ta siya si va 
________ rivoilanishi______
M e n stru a l d a vrn in g birinchi 
ya rm id a b a ch ad o n shilliq 
q a va tin in g g ip e rtro fiya si
H o m ila d o rlikd a ba ch ad o n n in g
o 'sish i
Ikkila m ch i jin s iy belgilarning 
rivojlanishi
5 4 - r a s m
. T u x u m
d o n g o r m
o n l a r i v a u l a r n i n g v a z i f a l a r i .
P ro g e stero n n in g o rg an iz m d ag i ah am iy ati q u y id a g ila rd a n iborat: 
u r u g ‘la n g a n tu x u m h u ja y ra s in i e n d o m e tr iy a g a in p la n ta ts iy a s ig a
tayyorlaydi. Bu gorm on ta ’sirida endom etriya hujayralarining proliferativ 
va sekretor faolligi ortadi. Proliferativ va sek reto r faollik sut bezlarida 
ham kuzatiladi, bu esa uning o ’lcham ining kattalashuviga olib keladi. Bu 
bezlardan jin siy gorm onlarning oz ishlab chiqarilishi quyidagi holatlarga: 
hayzning buzilishi, sut bezlari, qin, bachadonning atrofiyasiga olib keladi. 
Suyak tizimi ham ko ’p o ’zgarishlarga uchraydi, suyakning epifizar sohasi 
o ’sishdan to ’xtaydi. bu esa suyakning uzunasiga o ’sishini torm ozlaydi. 
Bunday ayollam ing tashqi k o ’rinishi, erkaklar tashqi k o ’rinishini eslatadi 
va ovoz tem bri past b o ’ladi.
Estrogen va progesteron ajralib chiqishining boshqarilishi gipofizning 
gonadotropin gorm oni orqali idora etiladi. Q iz bolalarda bu gorm on 9-10
223

---

y o s h d a n a jra la b o sh la y d i. G o n a d o tro p in la rn in g s e k re s iy a s in i esa 
qondagi ayollar jin s iy gorm onlarini ko ‘p ayib ketishi torm ozlaydi.