Organizm ga noradrenalinning ta ’siri adrenalin ta ’siriga o ’xshaydi, lekin
u bilan batam om bir xil em as. A drenalin va noradrenalin b a ’zi vazifalarga
qaram a-qarshi ta ’sir etishi m um kin. M asalan,, adrenalin odam da yurak
urishini tezlashtiradi va hom ilali bachadonni b o ‘shashtiradi, noradrena
lin e s a y u ra k u ris h in i s e k in la s h tira d i v a h o m ila li b a c h a d o n n in g
qisqarishini kuchaytiradi.
Oshqozon osti bezi.
Oshqozon osti bezi endokrin faolligini Langergans
orolchalari ta ’m inlaydi. Bu orolchada bir necha xil hujayralar bor.
1) б -h ujayralar glyukagon sintez qiladi.
2) в -h ujayralar insulin ishlab chiqaradi.
3)
г -hujayralar, som atostatinni sintezlaydi, u insulin va glyukagon
gorm onlari sekresiyasini b o ‘g ‘adi.
4) G -hujayralar, gastrin hosil qiladi.
5) R R -hujayralar pankreatik polipeptid ishlab chiqaradi, bu gorm on
o ‘z navbatida xolesistotokininni antogonisti b o ’lib hisoblanadi.
в -h ujayralar oshqozon osti bezi L angergans o rolchasining 60 % ini
tashkil qiladi. U lar insulin ishlab chiqaradi, u ham m a turdagi m oddalar
a lm ash in u v ig a t a ’sir etadi, lekin ham m ad an
ham qon plazm asid ag i
glyukoza m iqdorini pasaytiradi. Insulin (polipeptid) k im yoviy y o ‘l bilan
sintez qilingan. Bu organizm dan tashqarida sintetik y o ‘l bilan olingan
oqsildir. Turli h ayvonlam i oshqozon osti bezidan o lingan insulinlam ing
tuzilishi, molekulasida am inokislotalam ingjoylashishiga qarab bir-biridan
farq qiladi. Insulin m olekulasi ruh ushlam aydi, lekin u ruhni biriktira
oladi, ayni vaqtda insulin ta ’siri uzayadi v a kuchayadi.
I n s u lin t a ’s i r i d a h u ja y r a m e m b r a n a s in in g g ly u k o z a v a
am inokislotalarga nisbatan o ’tkazuvchanligi keskin ortadi (20 marotaba),
bu esa o qsillar biosintezi va bioenergetik ja ra y o n la m in g kuchayishiga
olib keladi. B undan tashqari, glyukoneogenezni ta ’m inlovchi
ferm entlar
faolligi pasaygandan s o ’ng, am inokislotalardan g lyukoza hosil b o ’lishi
torm ozlanadi, am inokislotalar esa oqsillar biosintezi uchun ishlatiladi.
In su lin t a ’sirid a o q s illa r k a ta b o liz m i se k in la sh a d i, shu sab ab li
oqsillarning hosil b o ’lish ja ra y o n lari ularning parchalanishidan ustun
b o ’lib qoladi, bu hoi anabolik effektni t a ’m inlaydi. Insulinning oqsil
alm ashinuviga ta ’siri b o ’yicha som atotrop g orm onning sinergisti b o ’lib
hisoblanadi. M a ’lum b o ’lishicha, som ato tro p g o rm o n n in g organizm
o ’sishi va rivojlanishiga ta ’siri, qondagi insulin
konsentratsiyasi yetarli
b o ’lgandagina o ’z effektini beradi. Insulinning y o g 'la r alm ashinuviga
ta ’siri lipogenez jarayonlarining tezlashuvi va y o g ’ni depolarda to ’planishi
orqali nam oyon b o ’ladi.
218
Insulin ta ’sirida glyukozaning to 'q im a la r tom onidan utilizatsiyasi va
en e rg etik m a q sad lard a fo y d alan ish i k u ch ay ad i, bu v aq td a esa yog*
kislotalarining m a ’lum qism i energetik m aqsadlarda foydalanishdan ozod
b o 'la d i, k e lg u sid a bu y o g 'la r lip o g e n ez uchun fo y d ala n ila d i. Yana
q o 'shim cha m iqdordagi y o g ' kislotalari glyukozadan jigarda sintezlanadi.
Y og' d epolarida esa insulin lipaza faolligini b o 'g 'a d i va triglitseridlar
hosil b o 'lish in i stim ullaydi.
Insulin sekresiyasi yetarlicha bo'lm aganda qandli d iabetgaolib keladi.
Bunda qon plazm asida keskin glyukoza m iqdori ortib ketadi, hujayra
tashqarisidagi suyuqlikning osm otik bosim i ortadi, bu esa to'qim alam ing
d e g id ra ta ts iy a s ig a (s u v s iz la n is h ), h am d a c h a n q a s h ig a o lib keladi.
G ly u k o z a « b o 's a g 'a l i » m o d d a la r s a r a s ig a k i r g a n l ig i u c h u n ,
giperglikem iyaning m a ’lum darajasida, buyraklarda uning reabsorbsiyasi
torm ozlanadi, shundan so 'n g glyukozouriya y uzaga chiqadi. G lyukoza
osm otik faol birikm a b o 'lg an lig i uchurr siydik tarkibida suv k o 'p ay ib
ketadi, bu diurezning ortishiga olib keladi (poliuriya).
Lipoliz tezlashadi,
natijadajuda k o 'p m iqdorda y o g ' kislotalari va keton tanalari hosil bo'ladi.
O q silla r k ata b o liz m i va e n e rg iy a y e tish m a slig i a ste n iy a g a va ta n a
vaznining kam ayishiga olib keladi.
Q onda insulin m iqdorining keskin ortib ketishi, darhol gipoglikem iya
ch aq irad i, bu h o la t insonni h ushidan k etish ig a olib kelishi m um kin
(gipoglikemik koma).
In sulin se k re siy a si q a y ta r b o g 'la n is h tarzi aso sid a idora etiladi,
y a ’ni qon p lazm asid ag i g ly u k o z a k o n se n tra tsiy a sig a b o g 'liq b o 'la d i.
Q o n d a g l y u k o z a n i n g k o 'p a y i b k e t i s h i , in s u l in s e k r e s i y a s i n i
tezlash tirad i, g ip o g lik em iy a sharoitida esa ak sincha
insulin sekresiyasi
to r m o z la n a d i. Q o n d a a m in o k is lo ta la r k o 'p a y g a n d a h am , m a ’lum
d a r a ja d a in s u lin s e k r e s iy a s i o rta d i. In s u lin q o n g a c h iq is h in in g
k o 'p a y i s h i a y r im g a s t r o i n t e s t i n a l g o r m o n la r t a ’s ir id a o r ta d i
( x o l e s i s t o k i n i n , s e k r e tin ) . B u n d a n t a s h q a r i , a d a s h g a n n e rv n i
stim u lla n g an d a insulin sek resiy asi ortadi.
б -hujayralar, L angergans orolchasining taxm inan 25 % ini tashkil
qiladi va u g ly u k a g o n gorm o n in i ishlab c h iq arad i. Bu gorm o n n in g
ta ’sirid a g ip e rg ilik e m iy a y u za g a kelad i. Bu e ffe k t
aso sid a jig a rd a
g lik o g e n n in g p a r c h a la n is h i v a g ly u k o n e o g e n e z ja r a y o n la r in in g
s tim u ly a ts iy a s i y o ta d i. G ly u k a g o n y o g 'la r n i d e p o d a n c h iq is h in i
tezlashtiradi. Shundan k o'rinib turibdiki, glyukagon organizm da insulinga
qaram a-qarshi t a ’sir etadi. B undan tashqari, bir necha gorm onlar borki,
ular o 'z in in g t a ’sir etish xarakteriga k o 'ra insulinning antogonisti b o 'lib
219
hisoblanadi. Ulami organizm ga yuborilganda giperglikem iya kelib chiqadi.
B unday gorm onlarga kortikotropin,
som atotropin, glyukokortikoidlar,
adrenalin v a tiroksin kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
