O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

B u yrak u sti b e z la r i p o ‘s tlo g ‘in in g g ip o - va g ip e rfu n k siy a s id a
organ izm da ro ‘y b era d ig a n о ‘zgarishlar.
H a y v o n la rd a b u y rak usti 
bezlari p o 's tlo g 'i olib tashlansa, ular tezda o 'lib qoladi. B uning asosiy 
sababi - siydik bilan k o 'p m iqdorda natriy y o 'q o lish i va buning natijasida 
qon va to 'q im a lard a g i natriyning keskin kam ayishidandir. O rganizm ga 
k o 'p m iqdorda natriy yuborib, bu hayvonlar um rini bir necha vaqtga 
c h o 'z s a bo'lad i.
O d a m d a b ro n za k a s a llig i y o k i A d d iso n k a s a llig i
n o m li o g 'i r
kasallikda buyrak usti bezlarining p o'stlo g 'id an gorm onlar chiqishi keskin 
kam ayadi. D astlabki belgilar: teri, ayniqsa q o 'l, b o 'y in , yuz terisi bronza 
tusiga kiradi (nomi ham shundan kelib chiqqan), yurak muskuli zaiflashadi, 
jism o n iy m ehnat paytida, shuningdek, aqliy ish bajargan paytida ham
bem or tez charchaydi (asteniya). Ishtahasi y o 'q o la d i, k o 'n g li ayniydi, 
qusadi, ichi ketadi. B em or sovuqqa, o g 'ritu v ch i ta ’sirlarga sezuvchan 
va yuqum li kasalliklarga k o 'p ro q moyilroq b o 'lib qoladi. Juda ozib ketadi
214

---

va asta-sekin b utunlay holdan toyadi. K o 'p in c h a o 'lim bilan tugaydi. 
B uyrak usti bezlari p o 's tlo g 'in in g preparatlari A ddison kasalligi bilan 
o g 'rig a n bem orlar hayotini qism an yengillashtiradi va ularning m ehnat 
qobiliyatini bir q ad a r saqlab turadi.
51-rasm . 
Buyrak usti bezi m ag'iz qismi
gormonlari va ularning vazifalari.
B uyrak usti bezlari p o 'stlo g 'in in g giperfunksiyasi kam roq uchraydi; 
buyrak usti bezining - gipem efrom asida kuzatiladi. Ayni vaqtda bezning 
p o 'stlo g 'id a n chiqadigan gorm onlarning m iqdori ortibgina qolmay, balki 
u la rn in g sifati ham bu zilad i: asosan ik k ita jin s iy g o rm o n la r ishlab 
chiqaradi, norm ada esa buyrak usti bezlari bu gorm onlam i ju d a kam
215

---

ishlab chiqaradi. 3-4 y ash ar bolalarda g ip e m efro m a uchrasa, u lar erta 
b a lo g 'a tg a yetib, soqoli o 'sg a n i va qov sohasida ju n bosgani kuzatilgan. 
G ip em efro m a ayo llard a uchrasa, hayz k o 'rm a y qoladi, soqol chiqadi va 
ovozi xuddi erk ak lam ik ig a o 'x sh a b d ag 'a llash ib qoladi.