Giriş
K A Ş G A R L I M A H M U D V E E S E R L E R İ
A - H a y a tı ve Ş a h s iy e ti
B ilin d iğ i gibi K aşgarlı M ah m u d X I. y ü zy ılın ik in ci y arısın d a
"D îvânü L ü g âli'f-T ü rk " adlı m e şh u r eseri y az m ış olan b ü y ü k T ürk
b ilginidir. K aşg arlı'n ın m en şei v e h ayatı hak k ın d a, eserinin çeşitli
y e rle rin d e k en d isi tarafın d an v erilen ç o k az b ilg i d ışın d a elim izde
b ir şey y o k tu r1.
T a rih î T ü rk b ü y ü k leri h ak k ın d a T ü rk çe eserlerin b u lunm ayışı,
y ılla rd a n b e ri ü z e rin d e ön em li d u ru lan K aşg arlı'n ın h a y a tın ı aydın
la tm a y a im k ân verm em iştir. V ak tiy le bu k o n u ü z erin d e durm uş
o lan M a ilin H artm an n , o sıralard a Islâın lar a ra sın d a y aln ız dinî
ilim lere k ıy m e t verild iğ in i, onun d ışın d a (lügat, tarih, ensab, co ğ
rafy a v .b .) b ilg ilerle u ğraşanlara önem v erilm ed iğ in i v e b u n u n h e r
h a ld e b ir çö k ü ş âlâm eti o ld u ğ u n u söylüyor. O n a göre yalan yanlış
h a d is riv a y e t e d en lerin ad ların ın b ib liy o g rafik ese rle rd e te sp it e d il
m e sin e k a rşılık , K aşgarlı M ah m u d gibi b ir şa h siy etten b ah sed ilm e
m e si b u ç ö k ü şte n ileri ge lm ek ted ir2.
Şu h a ld e K aşgarlı M a h m u d 'u n hayatı h ak k ın d a şim d ilik sadcce
D îv â n ü L ü g âti't-T ü rk 'teıı eld e e d ile b ile n b ilg ile rle y etin m ek m ecb u
riy etin d ey iz.
(1)
K aşgarlı M ahm ud’un hay au hakkında bk. F. K öprülü, T ü rk Edebiyatı T arihi. IsL
1926, s. 223-224; M artin H artm ann. D îvânü L ügâti’t-Tiirk'e A it B irkaç M ülâhaza,
MiUÎ T eteb b u lar M ecm u ası, sa y ı 4 , E ylüt-E kim 1331, s. 167-170: Z .V . Togan.
M ahm ud K aşgarîye A it N otlar, A tsız M ecm ua, sayı 17. 25 Eylill 1932, s. 133-134;
A . C a feroğlu, T ürk Dili Tarihi, C. II, İst. 964. s. 19; A ynı yazar, K aşgarlı M ahm ud.
M .E .B . 1000 Tem el E ser serisi, İst, 1970; B. A talay. D ivnnü Lilgati’t-Tlirk T ercü- ’
m esi I. A n k . 1939. s. X I; O . Pritsak, M ahm ud al-K aşa aıî K im dir? T ürkiye M ecm u
ası, C. 10, İst. 1953, s. 243; M . Ş ak ır Ülkütaşır, B üyük T ü rk D ilcisi K aşgarlı Malı-
,ınud, tst. 1946.
(2)
A .g.m ,, s. 167.
1
K a şg a rlı'n ın babası, k en d i b ild ird iğ in e g ö re Isıg G ö l sa h ilin d e
b u lu n a n B a rsg a n (B arshan) şeh rin d en n e ş 'e t etm iştir. O ’n u n B ars-
g a n 'd a n b a h se d e rk e n "M ah m u d 'u n b a b a sı o ra d a n d ır"3 d e m esi bu
h u su su a ç ık ç a g ö sterm ek ted ir. B a b a sın ın adı H ü sey in , d e d e sin in k i
is e M u h a m m e d ’dir. K en d isin in K aşg arî (K a şg a rlı) n isb e sin i ta şıd ı
ğ ın a b a k a ra k d e n ile b ilir ki, b ab ası so n rad an K a şg ar'a g ö çm ü ş, M ah-
m u d d a b u şe h ird e d o ğ u p büyüm üştür.
Y a z a rım ız ın d o ğ u m ve ö lü m tarih le ri h ak k ın d a h iç b ir b ilg im iz
y o k tu r. A n c a k D îv ân 'ı 1074 tarih in d e y a z d ığ ı g ö z ö n ü n d e b u lu n d u
ru la c a k o lu rsa , O 'nun X I. y ü z y ılın son ç e y re ğ in d e ö ln ıü ş o ld u ğ u
tah m in e d ileb ilir.
K a şg a rlı'n ın k endisi h ak k ın d a v erm iş o ld u ğ u d iğ e r b a z ı k a y ıt
la r O 'n u n so y lu b ir aileden g eld iğ in i g ö sterir m ah iy etted ir. O d a h a
k ita b ın b a şın d a , T ü rk illerini v e o n la n n d ille rin i n a sıl d ik k a tle ö ğ
ren d iğ in i a n latırk en , k en d isin in n eşeb ce T ü rk le rin e n ile ri g e le n le
rin d e n o ld u ğ u n u sö y lem e k ted ir4.