O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

A xborotlarni kodlash.
R eseptorlar berilayotgan turli k o 'rin ish d ag i 
ta ’sirotlam i sensor tizim ning p o'stloq m arkazi qabul qilib olishi uchun uni 
m iyaga m ukam m al v a«tushunarli» b o 'lg an nerv im pulslarigaaylantirishi 
kerak. 
Kodlash
deb axborotlarni m a’lum qoidalarga asoslanib o'zgartirilishi, 
y a ’ni shartli shaklga aylantirilishi tushuniladi. T a’sirotlam i kodlashda, eng 
avvalo, rag'b atn in g b o r-yo'qligi belgilanishi kerak. Bu vazifani odam da 
analizatorlam ing po'stloq osti qism idagi on-va off-neyronlari bajaradi. 
M asalan, k o'ruv analizatorlarida yorug'lik paydo bo'lishini (on-neyronlar) 
va y o ru g 'lik yo'qo lish in i (off-neyronlar) qayd qiladigan yoki yoru g 'lik
paydo b o 'lg an id a va yo'q o lg an id a q o 'z g 'a la d ig a n on-, o ff neyronlar bor. 
Kodlash jarayonida faqat reseptorlar em as, balki sensor tizim zanjirining 
keyingi xalqalari ham ishtirok etadi.
Tashqi ta ’sirotlam i saralash v a kodlash birinchi galda, reseptorlarning 
tu z ilish x u su siy a tla rin i, u la m in g m a ’lum r a g 'b a tn i qab u l q ilish g a
ix tis o s la s h g a n lig in i t a ’m in la y d i. M a s a la n , n u rn i q a b u l q ilis h g a
m oslashgan k o 'ru v analizatori tovushga nisbatan befarq.
S hunday b o 'ls a ham , b archa n ey ro n la rn in g harakat poten siallari 
deyarli bir xil b o 'lsa , q anday q ilib m arkazlar turli tabiatli ta siro tlam in g
farqini bir-biridan ajratadi, degan savol tu g 'ilish i tayin. M a lum ki, tabiati 
bir b o 'lg a n ta ’sirlovchilarni qabul qiladigan reseptorlarda ham o 'z ig a
xos farq bor. Demak, sensor tizim ta’sirlam ing turli belgilarini tahlil qilishda 
bir xil reseptorlardan em as, balki bir necha xil reseptorlardan m arkazga 
kelgan axborotlar inobatga olinadi.
K o dlashning keng tarq alg an m uhim usuli im p u lslam i b o y lam lar 
shaklida vuju d g a keltirish va har qaysi b o y lam d a im pulslar soni va 
jo y la sh ish tartibini o 'zg a rtirish d an iborat. B unday kodlash ta sirlovchi 
xossalari to 'g 'risid a g i axborotni boylam dagi im pulslar soniga, boylam lar 
o ralig 'id a g i m asofaga, im pulslam i b oylam ning bosh qism ida, o 'rta sid a
yoki o xirida zichroq b o 'lish ig a b o g 'la b sensor m arkazga y etkazilishini 
ta ’m inlaydi. 
«