O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Sensor tizim tuzilishining umumiy tarzlari.
H ayvon va shu ju m lad a n
insonlarda sensor tizim quyidagi tarzlar asosida tuzilgan.
1. Ко ‘pqa tla m lilik -
sensor tizim k o 'p qatlam dan iborat topgan nerv 
hujayralaridan tashkil topib, ularning birinchisi reseptorlar bilan b o g ' 
hosil qilsa, oxirgisi bosh m iya katta yarim sharlaridagi neyronlar bilan 
bo g 'lan ad ilar. S ensor tizim ning bu xossasi organizm ning turli xildagi 
axborotlarga tezda ja v o b berishini ta ’m inlaydi.
2. Ко p kanallik-sensor
tizim axborotni bir vaqtning o 'z id a ju d a k o 'p
kanal orqali (har bir kanalda o 'n m ingdan m illiongacha nerv hujayralari 
b o 'lad i) u lar o 'z a ro bir-birilari bilan b og'langan bo'lad i. Sensor tizim dan 
bir-biriga bunday parallel joylashgan kanallam ing b o 'lish i, axborotlarni 
uzatish va qayta ishlashini aniq va atroflicha sintezini ta ’m inlaydi.
3. Q o 's h n i q atlam larda, 
elem entlarning h ar x il bo'lish i «sensor
voronkalari»
ni hosil qiladi. K o 'z n in g t o 'r pardasida 130 m ln ga yaqin 
fotoreseptorlar m avjud, to 'r pardaning ganglioz hujayralari qavatida esa 
100 m arotaba kam ney ro n lar topilgan (torayuvchi voronka). K o 'ru v
tiz im in in g key in g i q ism id a esa « k en g a y u v ch i v o ro n k a» k u zatilad i. 
P o 'stlo q n in g b irlam chi k o 'ru v q ism ida to 'r pardaning g anglioz qavatiga 
nisbatan ney ro n lar soni m ing m arotaba k o 'p .
4. S ensor tizim ning v ertikal va g orizontal b o 'y ic h a shakllanishi:
S e n so r tizim n in g v e r tik a l bo ‘y ic h a sh a k lla n ish in in g
m a ’n o si
shundan iboratki, bir necha neyron qavatlari m axsus b o 'lim larn i hosil 
qiladi. S hunday qilib bunday b o 'lim yirik m orfofunksional tuzilm a b o 'lib
hisoblanadi. H ar bir b o 'lim (m asalan, hidlov piyozchasi, eshituv tizim ning 
x oxlear yadrosi yoki tizzasim on tana) m uayyan aniq bir vazifani am alga 
oshiradi.
402

---