O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

XI I I
SENSOR TIZIM
S en sor tizim n ing umum iy fizio lo g iy a si.
S en so r tizim (I.P.Pavlov 
b o 'y ich a analizator) nerv tizim ining bir qism i hisoblanib, u qabul qilishga 
ixtisoslashgan elem entlar - sensor reseptorlar deyiladi, ular tashqi va 
ichki m uhitdan t a ’siro tla rn i qabul q ilu v c h i, re se p to rla rd a n olin g an
axborotni m iyaga o 'tk az u v ch i nerv y o 'lla ri va olingan axborotni qayta 
ishlovchi bosh m iyadan iboratdir. Sensor tizim bosh m iyaga axborotni 
yetkazib beradi. H ar qanday sensor tizim ning ishi turli k o 'rin ish d a qabul 
qilingan ta ’sirotlam i nerv im pulslariga aylantirib, ulam i neyronlar zanjiri 
orqali m arkaziy nerv tizim iga yetkazib berishdan iborat b o'ladi. Im pulslar 
kelishi tufayli bosh miya katta yarim sharlari sezgilar, idroklar, tasavvurlar, 
y a ’ni tashqi olam hissiy in ’ikosining turli shakllari yuzaga chiqadi. Bosh 
m iya yarim sharlariga kelgan axborotlar oddiy reflekslardan tortib, to 
insonning ruhiy faoliyati uchun zarurdir. S huning uchun I.M .Sechenov 
« B o sh m iy a re fle k s la ri» a s a rid a « P six ik ak t o n g d a ta sh q i h issiy
q o 'z g 'a lish d a n tashqari hosil b o 'la olm aydi» - deb yozgan edi.
401

---

I.P.Pavlov reseptorlarni - analizatorning periferik b o ‘g ‘ini, afferent 
neyronlar o ‘tkazuvchi y o i l a r b o ‘lim ini tashkil etsa, k atta yarim sharlar 
p o ‘stlo g ‘i analizatorlarning m arkaziy oxirlari deb hisoblanadi.
S e n s o r tiz im n in g te k s h ir is h u s u lla r i.
S e n s o r tiz im n i n g
elektrofiziologik, neyrokim yoviy, m orfologik h am da asosan so g 'lo m va 
nosog'lom insonlarda qabul qilishning psixofiziologik analizi o'tkaziladi, 
b u n d a n ta s h q a r i, s e n s o r tiz im n i o 'r g a n is h d a m o d e lla s h tir is h va 
protezlash usullari ham q o 'llan ilad i.
M odellashtirish - sensor tizim ning biofizik va kom pyuter modellaridir, 
hozircha eksperim ental usullar bilan o 'rg a n ib b o 'lm a y d ig an vazifalarni 
va x ossalam i m odellashtirish orqali o 'rg an ilad i.
P rotezlash - sensor tizim faoliyatini qanday darajada bilishim izni 
tekshiradi. E lektrofosfen k o 'ru v protezlari bunga m isol b o 'la oladi.