O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Terning m iqdori. tarkibi va xossalari.
Terda aksari 0,7-2 % qattiq 
m odda bor; shundan 0,4-1 % anorganik va 0 ,3 1 % organik birikm alardir. 
Terda m ochevina (konsentratsiyasi 0,03-0,05 % ga teng), siydik kislotasi, 
am m iak, gippur kislotasi, indikan b o'ladi. Bulardan tashqari, terdaazotsiz 
organik birikm alar ham bor. M asalan, qandli diabet bo lgan bem orlarda 
ter bilan glyukoza ham chiqadi.
T erning reaksiyasi salgina ishqoriy; badanda te r parchalanadi va 
undagi y o g 'lard an uchuvchan y o g ' kislotalari hosil bo ladi, shu sababli 
ter nordon b o 'lib qoladi. Terda qattiq m oddalar siydikdagiga nisbatan 
kam; tem ing solishtirm a og'irligi 1,005-1,010, siydikniki esa odatda 1,012- 
l,0 2 0 g a teng.
H arorat qulay b o 'lg a n sharoitda sutkasiga o 'rta hisob bilan 500 
ml
ter chiqib turadi. S huncha ter bilan 2 g gacha osh tuzi va 1 g gacha azot
397

---

chiqib ketadi. Ter t o ‘xtovsiz chiqib turadi, lekin badanga chiqishi bilan 
b u g ‘lanib ketadi.
Ter v a siydik tarkibi farq qilishiga qaram ay, b a ’zi kasalliklar sababli 
buyrakdan siydik chiqishi kam ayganda ter bezlari buyrak funksiyasini 
bir qadar o ‘tay oladi. B unday holllarda ter bezlari odatdagidan ikki-uch 
xissa k o ’proq ter chiqaradi, bundan tashqari, terning tarkibi ham o'zgaradi 
- unda m ochevina k o 'p ay a d i.
Turli sh a ro itd a ter ajralishi.
B adanning biro r jo y id a yoki butun 
badanda ter ajralishini kuzatm oq uchun odatda ter bezlari sekresiyasini 
k uchaytirishga harakat qilinadi.
O d a m la rd a te r a jra lish in i V .L .M in o rn in g y o d -k ra x m a l u su lid a
tekshiriladi. Bu usulda teriga yodning spirtli eritm asi surtiladi. Spirt 
b u g 'lan ib ketgach quruq, ozgina m oy surtilgan teriga kraxm al sepiladi. 
K raxm al q u ru q ek an , yod u nga t a ’sir etm a y d i, b iroq badan te rlay
boshlashi bilan kraxm al ter bilan ho'llanib, yod ta ’sirida k o 'k tusga kiradi.
Ter ajralishini tekshirish uchun terining elektr qarshiligini aniqlash 
usuli ham q o 'lla n ilad i. Bu usul shunga asoslanganki, badan terlayotgan 
v aqtda terining elektr qarshiligi kam ayadi va badan ter bilan qancha tez 
h o 'l b o 'ls a , terin in g elektr qarshiligi o 'sh a n c h a k o 'p kam ayadi.
Tashqi m uhit harorati yuqori bo 'lg an sharoitda ter ajralishi kuchayadi. 
T ekshiriluvchi kishi havo harorati 50-60° b o 'lg a n m axsus kam erada 1,5 
soat tu rg an d a 2,5 1 ter ajralgan. G avda haroratini oshiruvchi boshqa 
o m illar ta ’sirida ham ter ajralishi kuchayadi, m asalan, ja d al jism o n iy ish 
vaqtida m oddalar alm ashinuvi kuchayganidan, issiqlik k o 'p hosil bo'ladi. 
Organizm ga k o 'p miqdorda suyuqlik kirgandan keyin ham ter k o 'p ajraladi. 
Ayniqsa issiq ichim liklar ichilgandan s o 'n g ter k o 'p chiqadi. O rganizm da 
suv kam ayganda, m asalan, ich ketganda ter kam chiqadi. O rganizm dagi 
suv m uvozanatini boshqarib turishda ter bezlarining qatnashuvini shu 
om illar isbot etadi.
K o 'p in c h a ruhiy q o 'z g 'a lis h , em o tsio n al h o latlar - ja h l chiqish, 
q o'rq u v , o g 'riq d a badandan ter chiqadi. « Q o 'rq q an id an sovuq ter bosdi» 
degan ibora shu bilan tushuntiriladi (sovuq ter deyilishiga sabab shuki, 
ter chiqishi bilan bir vaqtda tom irlar torayadi, natijada teri qonni kam olib 
soviydi). Bosh m iya katta y arim sharlari p o 's tlo g 'i te ra jra tilish ig a ta ’sir 
k o 'rsa ta olishi shundan k o 'rin ib turipti.