O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

B uyraklarning m etabolitik fun ksiyasi.
B u yraklarning m etabolitik 
funksiyasi organizm ichki muhiti m etobolitlar m iqdorini bir xilda ushlab 
turishda ishtirok etishdan iborat. B uyraklar m etabolizm natijasida hosil 
b o 'lg a n m o d d a la m i c h iq a r ib y u b o r ib g in a q o lm a y , u n in g o 'z i d a
m etabolizm jarayonlarida sodir b o'lgan moddalani ham chiqarib yuboradi. 
B uyraklar kanalchalari filtrlanib o 'tg a n past m o lekulyar o g 'irlik k a ega 
b o 'lg a n peptidlar va denaturatsiyaga uchragan o qsillam i parchalaydi. 
A m inokislotalam i qonga qaytarib, bu peptidlar va g orm onlam i qondagi 
m iqdorini ushlab turadi.
B uyrak to 'q im a la ri g ly u k o n e o g e n e z d a ish tiro k etadi. A g a r a ’zo 
o g 'irlig ig a nisbatan olinsa, buyraklarda bu xususiyat jig a rg a nisbatan
394

---

yuqori. U zoq vaqt och qolganda qonga tushayotgan glyukozaning yarm i 
b u y r a k la r d a h o s il b o 'l a d i . B u y r a k la r in o z ito ln i o k s id la n u v c h i 
katabolizm ida ishtirok etuvchi asosiy a ’zolardan biri hisoblanadi. Bu 
yerd a q onga tushgan h u ja y ra m em b ran asin in g asosiy qism i b o 'lis h
fosfatidilinozitol, glyukuron kislota, triatsilglitserinlar va fosfolipidlar 
sintezlanadi.
B uyraklar y o g 'la r alm ash in u v id a ham ishtirok etadi. E rkin y o g ' 
kislotalari uning hujayralarida triatsilglitserinlar va fosfolipidlar tarkibiga 
q o 'sh ilib , qonga tushadi.
B u yraklar faoliya tin in g bosh qarilish i
N erv vo ‘li bilan boshqarilishi.
N erv tizimi buyrak gem odikam ikasini, 
yukstaglom erulyar apparat ishi, filtratsiya, reabsorbsiya va sekresiyasini 
boshqaradi. B uyraklam i in nervatsiya qiluvchi sim patik nerv ta ’sirlansa, 
u n in g to m irla rig a to ra y tiru v c h i t a ’sir etadi. K o p to k c h a la rn in g olib 
keluvchi arteriolasi toraysa, filtratsion b osim va filtratsiya pasayadi O lib 
ketuvchi arteriola toraysa, filtratsion bosim va filtratsiya kuchayadi. 
Shundan ham k o 'rin ib turibdiki sim patik nerv ta ’sirlansa qaysi tom irlarga 
ta ’sir etishiga qarab ikki xil effekt kelib chiqadi. Sim patik efferent tolalar 
t a ’s irla n s a n a triy v a suv re a b s o rb s iy a s i k u c h a y a d i. P a ra sim p a tik
adashgan nerv ta ’sirlansa g lyukoza reabsorbsiyasi va organik kislotalar
sekresiyasi kuchayadi.
O g 'riq b o 'lg a n d a siydik ajrashi kam ayadi, hatto o g 'riq kuchli b o 'lsa
butunlay to 'x ta sh i ham m um kin.
S im patik nerv tizim isi q o 'z g 'a lis h i hisobiga buyrak usti bezidan 
katexolam inlar ishlab chiqarilishi kuchayib, b uyrak arteriyalari torayadi 
va buyraklarga qon kelishi ozayadi. Bir vaqtning о zida gipofizni orqa 
b o 'lag id an antidiuretik gorm on ishlab chiqarilishi kuchayadi.
D iu re z n i k u c h a y ib , o z a y is h i s h a rtli r e fle k to r y o 'l b ila n ham
boshqarilishi m um kin. Bu esa bosh m iyaning oliy b o 'lim larin i buyraklar 
f a o liy a tid a m u h im o 'r i n e g a lla s h id a n d a lo la t b e ra d i. L .A .O rb e li 
la b o ra to riy asid a itlarga o g 'ritu v c h i ta ’sirlar b erilg ad a siy d ik ajrashi 
to'xtaganligi kuzatilgan. Bu ish k o 'p m arotaba takrorlansa itning stanokka 
o 'm atilish i o 'z i ham diurezni kam aytiradi.
A gar oshqozoniga va siydik pufagiga fistula o 'm a tilg a n itlarga shatli 
signal bilan birgalikda oshqozoniga suv kiritilsa va bu b ir necha m arotaba 
takrorlangandan s o 'n g , shartli signalning o 'z in i yolg iz qo Hash diurezni 
kuchaytiradi.