O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Gumoral boshqarilishi.
Buyraklar faoliyatini boshqarilishida gumoral 
tizim asosiy o 'rin egallaydi. Juda k o 'p gorm onlar buyrak taoliyatiga ta sir
395

---

etadi, ularning eng asosiylari antidiuretik gorm on yoki vazopressin va 
aldesteron hisoblanadi.
A D G yoki vazopressin, nefronni distal kanalchalari va y ig ‘uvchi 
naylarni suvga o 'tk az u v ch a n lig i ortib, suv reabsorbsiyasi kuchayadi. 
ADG adenilatsiklaza ferm entini faollab, ATF dan SA M F hosil b o 'lish in i 
ta ’m inlaydi. sA M F esa sA M F m oyil proteinkinazani faollashtiradi. U 
esa hujayra m em brana oqsillarini fosforillanishida qatnashib, uning suvga 
o 'tk a z u v c h a n lig in i o sh ira d i. B undan ta sh q a ri A D G g ia lu ro n id a z a
ferm entini faollashtirib, hujayralararo b o 'sh liq d a g i gialuron kislotasini 
d e p o lim e rla y d i. G io lu ro n k is lo ta s i d ip o lim e r la n g a n d a y ig 'u v c h i 
naylarning devori g 'o v a k b o 'lib , suvni o 'tk a z ib yuboradi.
A D G k o 'p ishlab chiqarilsa siydik hosil b o 'lish i butunlay to 'x ta sh i 
m umkin. A gar bu gorm on ishlab chiqarilishi ozaysa, o g 'ir xastalik qandsiz 
diabet kasalligini keltirib chiqaradi. N efronning distal kanalchalari va 
y ig 'u v c h i naylari suvni o 'tk a z m a y q o 'y a d i va ju d a k o 'p suyuq siydik 
hosil b o 'la boshlaydi. K asallar bir-kecha kunduzda 25 I gacha siydik 
chiqarishi mumkin.
A ldesteron buyrak kanalchalarida natriy ioni reabsorbsiyasini, kaliy 
va v o d o ro d ionlari se k re siy a sin i k u ch a y tirad i. B ir v aq td a su v n in g
reabsorsiyasi kuchayadi. Bu gorm on proksim al kanalchalarda kalsiy va 
m agniy reabsorbsiyasini kam aytiradi.
N a triu re tik go rm o n (a trio p e p tid ) siy d ik bilan n a triy c h iq ish in i 
kuchaytiradi.
Q alqonsim on old bezi gorm oni-paratgorm on kalsiy reabsorbsiyasini 
kuchaytiradi. N atijada qon plazm asida kalsiy m iqdori ortadi, siydik bilan 
fo sfa tla r chiqishi kuchayadi. P roksim al k an alch ad a natriy va N S 0 3 
reabsorbsiyasini torm ozlab, G enie q o v u zlo g 'in i yuqoriga ko 'tarilu v ch i 
qism ida m agniy reabsorbsiyasini kuchaytiradi.
K alsitonin kalsiy va fosfatlar reabsorbsiyasini torm ozlaydi. Insulin- 
bu gorm on ishlab chiqarilishi kam ayganda gipoglikem iya, glyukozuriya 
kuzatiladi. S iydikning osm otik bosim i ortadi va diurez kuchayadi.