O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

VII
YURAK QON-TOMIRLAR FIZIOLOGIYASI
Q on o 'z in in g m urakkab va turli vazifalarini, faqat doim o harakatda 
b o 'lg a n d a g in a bajara oladi. Q on harakatini y urak ta ’m inlaydi.
Ingliz vrachi, anatom i va fiziologi Vilyam G arvey 1628 yilda o 'zining 
«H ayvonlarda yurak va qon harakatini anatom ik tekshirish» nomli asarida 
qon aylanishni katta va kichik doiralari haqida, yurakning qonni xarakatga 
keltiruvchi a ’zo ekanligi va qonni yopiq sistem ada uzluksiz harakati 
haqida to 'g 'r i tasavvur berdi.
Q on organizm da harakatlanar ekan, qon aylanishining katta va kichik 
do irasin i b o sib o 'ta d i. K atta do irasi y u rak n in g ch a p q o rin ch a sid a n
boshlanib, aorta, yirik arteriyalar, kapillyarlar, venula va venalam i o 'z
ichiga olib, yurakning o 'n g b o 'lm a sid a tugallanadi. O 'n g b o 'lm a d ag i 
qon o 'n g q orinchaga o 'ta d i va u yerdan qon aylanishning kichik doirasi 
boshlanib, o 'p k a arteriyalari va uning barcha tarm oqlari, o 'p k a arteriyalari, 
kapillyarlari, ven u lalar va venalam i o 'z ichiga oladi va yurakning chap 
b o 'lm a c h a s ig a q u y ila d i. C h a p b o 'lm a c h a d a n qo n ch a p q o rin ch a g a 
quyilib, o 'z faoliyatini davom ettiradi.
261

---

bosh miya 
kapillyarlari
kapillyarlar 
o'pka arteriyasi
o'ng bo'lmacha 
o'ng qorincha
o'pka venasi 
aorta yoyi 
chap bo'lmacha
chap qorincha 
qorin aortasi
jigar venasi
darvoza venasi 
ichak arteriyasi
katta qon aylanish 
doirasi kapillyarlari
57-rasm . Katta va kichik qon aylanish doiralari chizmasi.
S hunday qilib, kichik qon aylanish doirasi organizm ni tashqi m uhit 
bilan b o g ‘laydi, k islo ro d g a t o ‘y in ib , k arb o n a t an g d rid in i tashqariga 
ch iqarib yuboradi. K atta qon aylanish doirasi esa a ’zo v a hujayralar 
bilan b o g ia y d i.