O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Yurakning о ‘tkazuvchi tizimi.
O ddiy holatda yurak ritm ini yetakchisi 
vazifasini sinoatrial (sinus, sinoatrial, K eyt-Flek) tugun bajaradi. Tinch 
holatda bu tugunda vujudga keladigan im pulslar soni 60-80 taga teng. 
Q o 'z g 'a lis h la r sinoatrial tugundan b o 'lm a c h a la m in g ishchi m iokardiga 
tarqaladi. B axm an tolalari q o 'z g 'a lish n i o 'n g va chap b o 'lm a c h a la rm io
k a r d ig a ta rq a lis h in i t a ’m in la y d i. S in o a tr ia l tu g u n y u ra k ritm in i 
boshqaruvchi tugundir. B o'lm achalarda q o 'z g 'a lish la m i tarqalish tezligi 
1 m /s ga teng.
Q o 'z g 'a lish la r, avvalo sinoatrial tugunda hosil b o 'lish in i turli usullar 
bilan isbotlash mum kin. G askel tajribada shu tugunni sovutishyoki isitish 
y o 'li bilan q o 'z g 'a lis h birinchi shu yerda hosil b o 'lish in i isbotladi. Eng
265

---

ishonchli usul, y a ’ni ingichka elektrod yordam ida elek troaryaziologik 
yul bilan elek tir potensiallarini y ozib olish usuli bilan ham isbotlangan. 
E lektrik p o tensiallar shu sohada birinchi paydo b o ‘lar ekan, ularni soni 
yurak ritm i bilan bir xilligi isbotlangan.
O d d iy h o la td a o 'tk a z u v c h i tiz im n in g quyi q ism lari av to m a tiy a
xossalari sino-atrial tugunidan kelayotgan im pulslar hisobiga yashirin 
holda turadi. A gar biror sababga k o 'ra , sinus tuguni sohasi zararlansa, 
atrio v en trik u ly ar (AshofT-Tovar) tugun boshqaruvchilik vazifasini o 'z
zim m asiga oladi. Bu tugunlarda im pulslar soni bir m inutda 40-50 tani 
tashkil qiladi. Q o 'z g 'a lis h la r sinus tugunidan atrioventrikulyar tugunga 
o 'tay o tg an d a, 0,04-0,06 s davom etuvchi atriventrikulyar ushlanib qolish 
d eb n o m la n u v c h i h o la t k e lib c h iq a d i. A trio v e n trik u ly a r u sh la n ib
q olishning sababi shuki, sinus tuguni tolalari atrio v en trik u ly ar tugun 
bilan o 'z a ro tutashm aydi, balki ishchi m iokard orqali b o g 'lan g a n . Ishchi 
m iokard orqali q o 'z g 'a lish la rn i o 'tis h tezligi nisbatan pastroq. Bu esa 
b o 'lm a c h a va qorinchalam i k etm a-k et qisqarishini ta ’m inlaydi. Ayrim 
sabablarga k o 'ra , ikkinchi tartibdagi av tom atiya m arkazi ham ishdan 
chiqsa, u holda boshqaruvchilik vazifasini G is tutam i bajara boshladi. 
Gis tutam ida q o 'zg 'alish lar soni m inutiga 30-40 tani tashkil qiladi. A garda 
Gis tutam i ham ishlamay q o 'y sa, u holda ritm yetakchilik vazifasi Purkine 
tolalari zim m asiga tushadi. Bu holda yurak ishlash ritmi tahm inan m inutiga 
20 tani tashkil etadi.
Q orinchalar va bo'lm achalar muskul tolalari orqali q o 'zg 'alish n i o'tish
tezligi 0,9-1 m /s tashkil etadi, b o 'lm a c h a va qorincha orasidagi tugun 
tolalarida esa 0,05, Purkine tolalarida esa 3 m/s ga teng. Purkine tolalarida 
q o 'z g 'a lis h n i tez o 'tis h i q o rin c h a la m i b ir v aq td a te z q o 'z g 'a lis h in i 
ta ’m inlaydi. Q orinchalam i to 'liq qarnrab olish vaqti 10-10 ms g a teng.
59-rasm . Qorinchalar miokardi
qo'zg'alish vaqtida 
qo'zg'aluvchanligining 
p
o'zgarishi. 
-’J
Harakat potensiali 
Yakka qiqarish 
-
egn chizig i