O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Vestibulyar tizim da elektrik x o d isa la r.
V estibulyar nerv tinch turgan 
vaqtda ham spontan im pulsatsiya qayd qilinadi. Im pulslar chastotasi 
bosh bir tom onga burilganda ortadi, ikkinchi tom onga burilganda esa 
torm ozlanadi.
Ayrim holatlarda har qanday harakatlarda har razry ad lar chastotasi 
oshib ketadi yoki aksincha kam ayadi. Vestibulyar neyronlarning yadrolari 
tananing burilishiga, oyoq va q o 'lla rn in g holatiga, ichki organlardan 
kelayotgan signallarga o 'ta sezgirlik bilan reaksiya qiladi.
V e stib u ly a r tizim b ila n b o g 'liq b o 'lg a n k o m p le k s reflek sla r.
Vestibulyar neyronlarning yadrolari turli xil harakat reaksiyalam i nazorat 
q ila d i v a b o s h q a ra d i. U la rd a n e n g m u h im la r i: v e s tib u lo s p in a l, 
vestib u lo v eg etativ va vestibulokuzni harakatlan tiru v ch i reaksiyalardir. 
V estibulospinal t a ’sirla r vestib u lo -, retik u lo -, va rebrospinal trak tlar 
orqali orqa m iyada se g m en tlar d ara jasid a n ey ro n la r im pulsatsiyasini 
o 'z g a rtira d i. B undan tash q ari skelet m u sk u llari to n u sin in g dinam ik 
qayta ta q sim lan ish in i am alg a oshiradi va m uvozanatni saqlash uchun
428

---

za ru r b o 'lg a n reflek to r reak siy alarn i y u zag a chiqaradi. M iyacha bu 
holatlarda bu rea k siy alarn in g d av riy xarak terg a ega b o 'lib , uni olib 
ta sh lag an d a v estibulospinal ta ’sirlar asosan tonik harakterga ega b o 'lib
qoladi.
V estibulovegetativ reaksiyalarga yurak qon tom ir tizim i, hazm qilish 
trakti va ichki org an lar ja lb qilinadi. V estibulyar ap paratga uzoq va 
davom li ta ’sir etilg an d a «harakat k asalligi» deb ataluvchi patologik 
sim ptom okom pleks yuzaga chiqadi. M asalan, dengiz kasalligi.
Vestibulvar tizim ning vazifalari.
Bu tizim organizm ni faol yoki sust 
harakat qilayotgan paytida fazoda m uvozanatini saqlaydi. O rganizm sust 
h a ra k a t q ila y o tg a n d a p o 's tlo q b o 'lim la r i h ara k a tn in g y o 'n a lis h in i, 
burilishlarni va bosib o 'tilg an m asofani eslab qoladi. Norm al sharoitlarda 
in so n n in g faz o v iy o riy e n ta tsiy a sin i k o 'ru v va v e s tib u ly a r tiz im la r 
ta ’m inlab beradi. S o g 'lo m odam larda v estibulyar apparat sezgirligi ju d a 
yuqori b o 'lad i, otolit apparat to 'g 'r i chiziqli harakatning 2 sm /s2 ortishini 
sezsa, boshning egilishi T o g 'i s h i organizm uchun sezilarli b o 'lad i.