O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

E shituvorganin in gsezuvch anligi.
Eshituv organining sezuvchanligi 
arang eshitiladigan tovush kuchi bilan o 'lch an ad i. S ekundiga 100 dan 
3000 gacha tebranadigan tovushlarni odam q u lo g 'i m aksim al darajada 
sezadi. S ekundiga 1000 gacha va 3000 dan ortiq tebranishlarda eshituv 
organining sezuvchanligi keskin darajada kam ayadi.
A daptatsiya.
Q uloqqa ju d a kuchli tovush uzoq ta ’sir etsa, eshituv 
sezgilari pasayadi. Eshituv apparatining adaptatsiyasi shunda nam oyon 
b o 'la d i. T o v u sh k u ch i q a n c h a k a tta b o 'ls a , q u lo q n in g u z il-k e s il 
sezuvchanligi adaptatsiya tufayli o 'sh an c h a kam b o 'lad i. A daptatsiya 
hodisalarining m exanizm i hali yetarli darajada o'rganilgan emas. Eshituv 
analizatorining markaziy bo'g'inlarida ro'y beruvchi jarayonlaridan tashqari, 
reseptor apparat, sozlanishining m uayyan darajasi ham aham iyatlidir.
Vestibulyar tizim.
V estibulyar tizim k o 'ru v va sam otasensor tizim lar 
bilan birgalikda insonlarda tana harakati tezlashishi va sekinlashishi
427

---

h am da b o sh n in g fazodagi h olati o 'z g a ris h i to 'g 'r is id a g i ax b o ro tla r 
asosida skelet m uskullari tonusining qayta taqsim lanishini ta ’m inlab, 
m uvozanat saqlash im koniyatini beradi. Tana harakati tezligi b irte k isd a
b o 'lsa vestibulyar tizim q o 'z g 'a m a y d i.
V estibulyar apparat vestibulyar tizim ning chet tuzilm alari chakka 
suyak piram idasidagi labirintda joylashgan.
L abirintda dahliz (vestibulut) va uchta yarim doira kanallar (canales 
cem icircularis) bor. Labirintda vestibulyar apparatdan tashqari ch ig'anoq 
ham bor, unda esa eshituv reseptorlari jo y lash ad i. Yarim doira kanallar 
uchta o 'z a ro perpendikulyar kengliklarda: yuqoridagi frontal, orqadagisi- 
sagittal va laterali esa-g o rizo n ta l y o 'n a lis h la rd a jo y la sh a d i. H ar bir 
kanalning oxiri kengaygan b o 'lad i (am pula). V estibulyar ap p aratd a y an a 
ikkita kopcha ham m avjud: sferik (sacculus) va ellip tik (utrugulus). 
U larning birinchisi c h ig 'a n o q q a yaqin jo y la sh sa , ikkinchisi esa yarim
doira kanallarga yaqin joylashadi. Q opchalarning dahlizida otolit apparati 
joylashadi: reseptor hujayralam ing to 'p la n g an jo y i (ikkilam chi-sezuvchi 
mexanoreseptorlar).
Q opcha b o 's h lig 'ig a turtib chiquvchi reseptorning bir qism i bitta 
uzun harakatchan tukcha va 60-80 ta bir-biriga yopishgan harakatsiz 
tukchalari b o 'lad i. Bu tukchalar jelesim o n m em branaga kirgan b o 'lad i, 
m em brana esa karbonat kalsiy - otolitlardan tashkil topadi. Tukli reseptor 
hujayralam ing qo'zg'alishi otolit membranasini siljitib, tukchalam i bukishi 
natijasida ro 'y o b g a chiqadi.