О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

Oziq moddalarda vitaminlarni saqlab qolish. 
Oziq-ovqat mahsulotlarida 
vitaminlarning saqlanib qolinishi ularning saqlanish sharoiti va muddati, ovqat 
tayyorlash texnologiyasi bilan bcvosita bogiiq. A, B j, B
2
vitaminlari har qanday 
ta’sirga chidamsiz boiadi. A vitamini ovqat pishirish, mahsulotlarni quritish davo- 
mida parchalanib ketadi. A vitamini pishirilgan sabzida xom sabziga nisbatan 
ikki marta kamayadi. Pishirilgan go'shtda 
В 
guruh vitaminlari 15-60 %, o‘simlik 
mahsulotlarida to'rtdan bir qismi saqlanib qoladi.
С vitamini issiqlik ta’sirida va ochiq havoda oson yemiriladi. Shu sababdan 
sabzavotlarni bevosita ovqatga solishdan oldin tozalash, ko‘p qaynatmaslik, qop-
101

---

58-rasm.
VitaminLarga boy oziq-ovqatlar.
qoqni yopib pishirish lozim. С vitamini metall idishlarda ham tez parchalanadi. 
Shu sababdan sabzavotlar faqat emalli idishlarda pishiriladi. Sabzavotli ovqat 
pishgandan so‘ng tezda iste’mol qilinadi.
Odam har kuni ovqat bilan vitaminlarni zarur miqdorda qabul qilishi kerak. 
Olma, sabzi va boshqa sabzavotlar, ko‘katlar qish faslida vitaminlarning asosiy 
manbai hisoblanadi (58-rasm). Oziq moddalarda vitaminlar yetishmaganida shifokor 
tavsiyasi bilan vitaminli preparatlardan foydalanish mumkin. Lekin vitaminlarni 
keragidan ortiq iste’mol qilish ham salbiy oqibatlarga olib keladi.
Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib Wring:
1. Vitaminlar va ular ko‘p uchraydigan mahsulotlarni juftlab yozing: A - С vitamini, 
В - A vitamini, D - B
1
vitamini, E - B
12
vitamini, F - D vitamini: 1 - baliq yog‘i, 
tuxum, 2 
hayvon mahsulotlaii, 3 
g‘alla doni va dukkaklilar urug‘i, po‘sti, 4 
na’matak, limon, o‘simliklar yashil qismi, 5 - sabzi, ismaloq, pomidor.
2. Vitaminlar va ular ta’sir qiladigan jarayonlami juftlab yozing: A - С vitamini, 
В - A vitamini, D - B!vitamini, E - B
12
vitamini, F - D vitamini; 1 - kalsiy va

---

fosfor almashinuvi, suyaklanish, 2 - uglevod almashinuvi; 3 - o‘sish, rivojlanish, 
4 - karbonsuvlar almashinuvi, 5 - nuklein kislotalar sintezi, qon hosil bo'lishi.
3. Vitaminlami ular yetishmaganida kelib chiqadigan kasalliklar bilan birga juftlab 
yozing: A — С vitamini, В - A vitamini, D - B( vitamini, E 
B
[2
vitamini, F 
D vitamini, 1 - beri-beri kasalligi, 2 - singa, 3 - kamqonlik, 4 - raxit, 5 — shabko'rlik.
4. Vitaminlar va ular sintezlanishini juftlab ko‘rsating: A - С vitamini, В - A vitamini, 
D - Bj vitamini, E - B
12
vitamini, F - D vitamini; 1 - o‘sunlikdagi karotin hisobidan 
organizmda, 2 - terida quyosh nuri ta’sirida, 3 - o‘simlLklai yashil qismida, 4 - oz 
miqdorda bakteriyalar yordamida ichakda, 5 - o'simliklar donida.
0
‘ylab javob bering:
1. Nima sababdan D vitamini yetishmasligi bolalarga salbiy ta’sir ko'rsatadi?
2. Nima sababdan vitaminlar qurilish yoki energiya manbai bo'lmasa ham organizm 
uchun juda zarur hisoblanadi?
3. Nima uchun avitaminoz qadimda dengizchilar orasida ko‘p uchragan?