О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

0
‘simliklar tarkibidagi kletchatka ichak va oshqozon devori muskullarining 
qisqarishiga yordam beradi.
Semirish -
moddalar almashinuvi, yurak-qon tomirlari va harakat organlari 
ishining buzilishi bilan bog‘liq. 
0
‘lim semirish dardiga uchragan kishilar orasida 
boshqalarga nisbatan ikki baravar ko‘p boiadi. Aniqlangan semirish yog‘li, tez 
hazm bo‘ladigan konditer mahsulotining ko‘p iste’mol qilinishi, ya’ni organizmga 
ovqat bilan kiradigan energiya qiymati sarf bo‘lgan energiyaga nisbatan ko‘p bo‘li- 
shi natijasida kelib chiqadi. Semirishning oldini olish uchun sport va jismoniy 
mehnat bilan ko'proq shug‘ullanish, ovqatlanish me’yori va rejimiga amal qilish 
zarur.
Ovqatlanish rejimi. Ovqatlanish rejimi bir sutkalik ovqatlanish soni va vaq- 
tini hamda ovqat ratsionini aniqlab berishdan iborat. Sutkasiga 4 marta ovqatla­
nish maqsadga muvofiq, chunki shunday qilinganda ovqat hazm qilish siste­
masi bir maromda ishlaydi. 
0
‘rta yoshli aqliy va yengil jismoniy mehnat bilan 
shug‘ullanadigan kishilar sutkalik ovqat ratsionining 25-30% ini ertalabki 
nonushtada, 35—40% ini tushlikda, 15% ini ikkinchi tushlikda va 20-25% ini 
kechki ovqatlanishda yeydi.
M aktab o‘quvchisining ovqatlanish rejim i. 0 ‘sayotgan organizm uchun 
oqsillar juda zarur. Shu sababdan o'quvchi ertalab darsdan oldin go‘shtli, baliqli, 
tvorogli yoki sutli ovqatlar yeyishi lozim. Oqsilga boy ovqat o‘quvchining aqliy va 
jismoniy faoliyatini oshiradi. Soat l l
00
da bo'ladigan ikkinchi nonushta buterbrod 
yoki bulochka bilan choy yoki kofedan iborat bo'ladi. Tushlik maktab oshxonasi 
yoki uyda soat 15°°-1600 da qilinadi. Tushlik suyuq ovqat (sho'rva), go'sht yoki 
baliq solingan garnirli quyuq ovqat, kompot, meva yoki meva sharbatlaridan iborat 
bo'ladi. Kechki ovqat uyquga yotishdan 2 soat oldin yeyiladi. Unda o'quvchi sut 
yoki sabzavotli taomlar yeyishi kerak.
Bolalarning to‘g ‘ri ovqatlanmasligi, ular ovqati tarkibida hayvon yog‘i, tez 
hazm boiadigan karbonsuvlar (non, shirinliklar)ning ko‘p bo‘lishi, o‘simlik
105

---

yog‘i, sut, sut mahsulotlari, sabzavot va mevalarning yetarli bo‘lmasligi orga­
nizmda yog