Ноябрь 2020 7-қисм

Ноябрь 2020 7-қисм
Тошкент
- Tillarni taqqoslash yo‘li bilan muammoli vaziyat yaratsa bo‘ladi.
Muammoli vaziyat yaratishda til materialining murakkablik darajasini hisobga olish nihoyatda 
zarur. Chunki o‘qituvchi til materialining murakkablik darajasidan kelib chiqib, muammoli 
vaziyat yaratishning usulini tanlaydi.
Innovatsion texnologiyalardan foydalanish dars samaradorligini oshiruvchi vositadir. bu ta’lim 
o‘quvchilarning bilimlarini mustaqil egallashga undovchi o‘qitishning muammoli uslubidir. 
Ta’limning ushbu turiga muvofiq o‘quvchilar bilan munozarala, didaktik o‘yinlar maxsus 
ijodiy topshiriqlar o‘tkaziladi. Yangi pedagogik texnologiyalarga muvofiq o‘quvchi o‘zbek tili 
materiallarini tayyor holda o‘zlashtirmay, uni izlashi, ijodiy faoliyat ko‘rsatishi zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. O’zbek tili o‘qitish metodikasi. Toshkent 2014
2. www ziyonet.uz

---

89
Ноябрь 2020 7-қисм
Тошкент
O`QUVCHILAR NUTQINI RIVOJLANTIRISHDA ONA TILI VA ADABIYOT FANI 
O`QITUVCHILARINING ROLI
Аскарова Гулхумор Жалаловна 
Наманган вилояти Уйчи туманидаги 
7-сонли умумий урта таьлим мактабининг 
она тили ва адабиети фани укитувчиси
Anotatsiya Ushbu ,,O`quvchilar nutqini rivojlantirishda Ona tili va adabiyot fani o`qituvchi-
larining roli’’mavzusidagi maqolada ijtimoiy fanlar,jumladan,Ona tili va adabiyot fani o`qitu-
vchilarining ta’lim jarayonida ayrim muammo va kamchiliklarini bartaraf etish bilan birga uning 
yechimi haqida fikrlar bayon etilgan. bugungi kunda Ona tili va adabiyot fani o`qituvchisining 
jamiyat taraqqiyoti rivojidagi o`rni va ta’siri haqida ham fikrlar mujassamdir. 
Kalit so`zlar: Nutq,nutq sharoiti,mazmundorlik,mantiqiy fikrlash,ohangdorlik, taqqoslash.
Inson butun umri davomida o`z nutqini takomillashtirib boradi. U tilimizning boy 
imkoniyatlaridan unumli foydalanish orqali nutqning go`zal,ravon,ifodali,ta’sirchan bo`lishiga 
intiladi.bu jarayon ,ayniqsa,bolalik davrida samarali kechadi.kichik bolalik davridan boshlab u 
aloqa-aralashuvga ehtiyoj sezadi;o`zgalarning fikrini tinglash va o`z fikrini bayon qilishga tobora 
ko`proq zarurat seza boshlaydi.
Avvalo,shuni qayd etish lozimki,maktabda o`qitiladigan barcha o`quv fanlari o`quvchi 
nutqi ustida ishlashga yo`l ochadi.Ona tili fani o`qituvchisi esa ana shu imkoniyatlarni 
birlashtirib,o`quvchining fikr ifodalash malakalarini yanada rivojlantiradi. O`quvchini tilimizning 
go`zal olamiga olib kiradi,nutqni yaxshilash,boyitish ,unga badiiy bo`yoq bergan holda foydalana 
bilishda ona tili va adabiyot fani o`qituvchisining roli katta. 
O`quvchilar nutqini rivojlantirishda quyidagi jihatlarga e’tiborli bo`lishi lozim.
birinchidan,o`quvchi nutqida fikrning mantiqan to`g`ri,aniq va izchil bo`lishidir.Nutqda har 
bir fikr mantiqan asoslangan bo`lsagina,uning ta’sirchanligi ortadi.bu har bir o`quvchidan 
narsa,voqea-hodisaga sinchkovlik bilan qarash,ularning har biriga to`g`ri baho bera olish,shu 
yo`l bilan nutqni muntazam va izchil qurish,uni isbotlay bilishni talab etadi.O`quvchi fikrini 
bayon etayotganda,bir fikrni ikkinchisi bilan mantiqan to`g`ri bog`lay olishi,mavzuga aloqador 
bo`lgan asosiy fikrlarni ikkinchi darajali fikrlardan farqlay bilishi kerak.Nutqning mantiqan 
to`g`riligi fikrlarning aniq va bir-biriga izchil bog`langanligi,mavzudan chetga chiqmaslik,hukm 
va xulosalar asosli bo`lishi lozim.
Ikkinchidan,o`quvchi nutqining mazmundorligi.Shuni unutmaslik lozimki,nutq nutq sharoitiga 
mos tushsa,u mazmunli bo`ladi.O`quvchi faqat bilgan narsalarini,o`zi xabardor bo`lgan 
voqea-hodisalarni og`zaki va yozma shakllarda to`g`ri bayon qilishi mumkin.Aniq dalillar, 
o`quvchining shaxsiy kuzatish yoki taassurotlari,his-tuyg`ulari asosida yuritilgan fikrigina 
o`zgalar diqqatini o`ziga tortadi.Mazmunsiz fikr na o`ziga,na o`zgalarga yoqadi.O`quvchiga o`zi 
o`qigan,kuzatgan,bilgan narsalar yoki voqea-hodisalar xususida gapirib berish va yozish ancha 
oson kechadi. 
Uchinchidan,nutqning ohangdorligi.Ohang o`quvchi nutqining ta’sirchanligini oshirish 
vositasi hisoblanadi.Shuning uchun she’riy asarlar,nasriy parchalarni ohangdorlikka amal qilgan 
holda o`qiy olish ham o`quvchi nutqini rivojlantirishga xizmat qiladi.U ohang yordamida nutqni 
sintagmalarga bo`ladi,mantiqiy urg`uni ham o`rinli qo`llaydi.Shu sababli ifodali o`qish faqat 
adabiyot darslaridagina emas,balki, ona tili darslarining ham tarkibiy qismiga aylanmog`i lozim.
To`rtinchidan,nutqning soddaligi va sofligi.Sodda nutq ,avvalo,tushunarli bo`ladi.Nutqning 
tushunarli bo`lishi bir tomondan ,fikrni lo`nda,aniq bayon qilish,tushunarli bo`lmagan g`aliz 
jumlalardan saqlanishda namoyon bo`lsa,ikkinchi tomondan,tinglovchining tayyorgarlik 
darajasiga ham bog`liq.Demak,o`quvchi fikrni ham sodda,ravon bayon qilishi,ham o`zgalar fikri 
mohiyatini anglab,uni tushunish imkoniyatiga ega bo`lishi kerak. 
Nutqning sofligi ,avvalo,uning tozaligi demakdir.Ma’lumki,o`quvchilar nutqida har xil 
qaytariqlar,(chet tillaridagi so`zlarni qo`shib,aralashtirib so`zlash) ortiqcha jumlalar,o`zbek adabiy 
tiliga xos bo`lmagan so`zlar ko`p uchraydi.Nutqni bunday so`zlardan tozalab borish,fikrni sof 
adabiy tilda ,uning boy imkoniyatlaridan foydalanib bayon qilish ona tili fani o`qituvchisining 
asosiy vazifasi bo`lmog`i lozim.

---

90