Нормал физиология курсига кириш

Қайта бириктириб, ютиб олувчи томирлар-қон айланишини лимфатик бўлимини 
ўз ичига олади. Лимфатик капиллярларнинг асосий вазифаси тўқималардан оқсиллар ва 
ҳар хил маҳсулотларни ўзига бириктириб олиб, сўнгра уларни қонга қайтаришдан иборат. 
 
Гемодинамиканинг асосий қонунлари. Гемодинамика-юрак қон томирлар тизимида 
қон ҳаракатини ўрганувчи таълимот бўлиб, гидродинамика (суюқликлар ҳаракатини 
ўрганувчи физиканинг бир бўлими) қонунларига асосланган. Гидроди-намика 
қонунларига кўра, найларда суюқликнинг оқими икки кучга: суюқликнинг ҳаракатини 
юзага келтирувчи босимга ва оқаѐтган суюқликнинг ѐпишқоқлигига боғлиқ. Бу 
кучларнинг биринчиси суюқликларнинг ҳаракатини таъминласа, иккинчиси суюқлик 
ҳаракатига тўсқинлик қилади.
Гидродинимика қонунларига кўра ҳар қандай най орқали ўтаѐтган суюқлик 
хажмини (Q), найнинг бошланишидаги (Р
1
), охиридаги (Р
2
) босимлар фарқига тўғри 
пропорционал бўлиб, қуйидаги қаршиликка (R) тескари пропорционалдир.
P
1
-P
2
Q=--------
R 
Агар бу тенгламани инсон қон томир системасига қўлланса, яъни томирлар 
охирида, ковак веналар соҳасида нолга тенг. Бу холда тенгламани қуйидагича ифодалалаш 
мумкин: Р 
Q =---- 
R
бу ерда: Q - бир минутда юракдан хайдалиб чиққан қон миқдори, Р-аортадаги ўртача 
босим, R-томирларни кўрсатадиган қаршилиги. Бу тенгламадан келиб чиқадигон: Р=Q-R 
яъни аортадаги босим (Р) юракдан бир минут давомида отилиб чиқаѐтган қон хажмига(Q) 
ва периферик қаршиликка (R) тўғри пропорционал. Бу икки кўрсаткични билган холда 
умумий периферик қаршиликни аниқлаш мумкин.
Томирларнинг 
периферик 
қаршиликлари, ҳар бир томирнинг қаршиликлари йиғиндисига тенг. Томирларни найга 
қиѐс қилиб, унинг қаршилигини (R)Пуазейл формуласи ѐрдамида аниқлаш мумкин: 
4
8
Пr
l
R


бу ерда: L-найнинг узунлиги, η-найдан оқиб ўтаѐтган суюқлик қовушқоқлиги, π-
ўзгармас катталик (3,14) айланани диаметрга нисбати, r-найнинг радиуси. 
Томирлар системаси жуда кўплаб найлардан иборат бўлиб, уларни бир бири билан
уланса, суммар қаршилиги, ҳар бир найнинг қаршиликлари йиғиндисига тенг: 
R=R
1
+R
2
+R
3
+…+R
4
Томирларни параллел улаб чиқилганда уларнинг қаршиликлари йиғиндисини 
қуйидаги формула билан ҳисоблаш мумкин:

---

73 
1 
R= -------------------------------
1
/R
1
+1
/R
2
+1
/R
3
+
…+
1
/R
4
Бу формула ѐрдамида томирларнинг қаршилигини аниқлаш мумкин эмас, чунки 
томирлар диаметри мускулларнинг қисқариши ҳисобига ўзгарувчан. Қоннинг 
қовушқоклиги ҳам доимий эмас; масалан қон диаметри 1 мм дан кичик томирлардан 
ўтаѐтган бўлса, унинг қовушқоқлиги озаяди. Чунки томирдан қон ўтаѐтганда унинг 
марказида шаклли элементлар жойлашган бўлади. 
Томирлар системасининг деярли барча қисмларида қон оқими ламинар ҳаракатга 
эга. Томирларга параллел ҳолда қон қават-қават бўлиб жойлашиб ҳаракатланади. Бунда 
томир деворларига яқин жойдагилари деярли ҳаракатланмайди, унга нисбатан, иккинчи 
қавати унга нисбатан учинчи қавати ва х,к, шаклли элементлари марказда тезроқ 
ҳаракатланадилар, плазма эса томир деворига яқин ҳаракатланади. Қон оқиш тезлиги қон 
томирларида турлича: аортада 40 см/сек, артерияларда-40 дан 10 гача, артериолаларда 10 
дан 0,1 гача, капилярларда 0,1 дан кам, венулаларда 0,3 дан кам, венада 0,3-5 ковак венул 
5-20 см/сек. 
Томирларда ламинар оқимдан ташқари яна турбулент (гирдобли) оқим ҳам мавжуд. 
Турбулент оқим артерияларни торайган жойларида, ҳамда ўткир бурилган жойларида 
учрайди.
Гемодинамиканинг асосий кўрсаткичлари бўлиб: хажм тезлиги қонни айланиб 
чиқиш вақти ва томирларнинг ҳар хил қисмларида босимлар фарқи ҳисобланади. 
Қоннинг хажм тезлиги-бир минутда аорта ѐки ковак веналар орқали ва ўпка 
артерияси ѐки ўпка веналари орқали ўтган қон хажми бир хил. Юракдан чиқаѐтган қон 
миқдори унга келаѐтган қон миқдорига тенг.