Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti

To‘g‘ri modelni tanlash qiyinchiliklari. 

 

Nazariy  ravishda  tuzilgan  (12)  tenglama  Koinotning  o‘ndan  ortiq  nazariy 

modellarini  tuzishga  sababchi  bo‘ldi.  Biroq  Koinotni  yagona,  qaysi  model  uni 

to‘g‘ri va aniq tasvirlaydi? Bu savolga faqat kuzatish natijalarini tahlil qilish javob 

berishi mumkin.  

 

Kosmologik  nuqtai  nazardan  muhim  bo‘lgan  bir  necha  muhim  kattaliklar 

bevosita  kuzatishlardan  aniqlanadi:  bular  galaktikalar, kvazarlar  va  kvazaglarning 

ko‘rinma  yulduziy  kattaliklar  (m),  ularning  spektrida  chiziqlarni  qizilga  siljish 

miqdori (z), galaktikalarning burchakiy kattaligi (



). Shuningdek, ma’lum yulduziy 

kattalikkacha  (m)  bo‘lgan,  galaktika  va  kvazarlarni  sanash  N(m)  asosida  ham 

Koinotni tuzilishga oid ma’lum xulosalar olish mumkin. Biroq bu ishning ma’lum 

qiyinchiliklar  va  nozik  jihatlari  borki  ularga  e’tibor  qaratmasdan  iloji  yo‘q. 

Shulardan biri kosmologiyada masofani o‘lchash va u bilan bog‘liq galaktikalar va 

kvazarlarning  yulduziy  va  burchakiy  kattaliklarini  topish  muammolaridir.  Bu 

muammoga o‘tishdan oldin modellarning yana bir xususiyatiga e’tibor qarataylik. 

Bu masshtab faktorini o‘zgartirish sur’ati bilan bog‘liq jihatlaridir. Kosmologiyada 

modellarni tasvirlashda o‘lchamsiz tezlanish parametri deb ataladigan  

                                  

2

)

(

)

(

)

(

R

t

R

t

R

t

q











                                 (13)   

ko‘rsatkich  kiritiladi.  Bu  yerda 

R

R





 ,

  -  masshtab  faktori  ((R(t))dan  vaqt  bo‘yicha 

olingan birinchi va ikkinchi hosila. Hozirgi payt (t = t

0

) da q(t

0

) = q

0

.