Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti

 

a) kosmologiyada masofa muammosi 

 

Astronomiyada  masofani  (l)  aniqlashda  yoritqichning  ko‘rinma  (m)  va 

absolyut (M) yulduziy kattaliklarini bog‘lovchi formuladan 

M-m=5+5lg



=5(1-lgl)  

 

foydalanamiz.  Bu  yerda 



  -  yoritqichning  yillik  parallaksi  va  u  yoy  sekundlarida 

ifodalanadi. Masofa (l) bilan 



 orasida quyidagicha bog‘langan 

l

1







 yoki 







1

l

---

 

17 

,  l-parseklarda  ifodalanadi.  Ko‘rinma  yulduziy  kattalik  (m)  Pogson  formulasiga 

asosan  yoritqich  nuri  Yerda  hosil  qilayotgan  yoritilganlik  (E)  bilan  bog‘liq. 

Yoritilganlik esa yoritqichning yorqinligi (L) bilan  

                                      

2

4 l

L

E





                                      (14)   

bog‘langan.  Bu  yerda  qo‘llanilgan  masofa  l-fotometrik  masofadir,  chunki  u 

yoritqichning yorug‘ligini, to‘g‘rirog‘i uning nuri hosil qilayotgan yoritilganligini, 

o‘lchash  yo‘li  bilan  topiladi.  Statsionar  Koinot  modelida  R=const  bo‘lganda  va 

yaqin  masofalardagi  yoritqichlarning  fotometrik  masofa  (l)  si  ularning  geometrik 

masofasiga teng.  

  

Kengayayotgan  Koinotda  masofa  masalasi  ma’lum  xususiyatlarga  ega. 

Bunday holda yoritilganlik yoki Yerda yuza birligiga tushayotgan nurlanish oqimi 

nafaqat  geometrik  nuqtai  nazardan,  ya’ni  masofaning  kvadratiga  teskari 

proporsional  ravishda  kamayishini,  shuningdek  vaqt  birligi  ichida  kuzatuvchiga 

yetib  kelayotgan  kvantlar  sonini  kamayishini  (sanash  effekti)  va  energiyasini 

o‘zgarishini (energiya effekti) nazarda tutamiz.  

Agar  t

1

  vaqt  momentida  birorta  galaktikadan 



t

1

  vaqt  oralig‘i  farqi  bilan 

kuzatuvchi tomon ikkita kvant chiqqan bo‘lsa ularni kuzatuvchi t

0

 vaqt momentida 



t

0

 oraliq bilan qayd qiladi. Kengayayotgan Koinot nazariyasiga ko‘ra 

)

(

)

(

0

1

0

1

t

R

t

R

t

t







 

va R(t

0

)>R(t

1

) va shuning uchun 



t

0

>



t

1

.  

Kvantlar kelish vaqt oralig‘i  uzaydi  yoki birlik vaqt  oralig‘ida  qayd  qilingan 

kvantlar  soni  shunday  vaqt    oralig‘ida  galaktikadan  chiqarilgan  kvantlar  sonidan 

kam bo‘ladi.  

Haqiqatdan  agar 



t

1

  va 



t

0

  elektromagnit  to‘lqin  davri  deb  qaralsa,  ya’ni 



t

1

=T

1

=

1

1

v

  va 



t

0

=T

0

=

0

1

v

  bo‘lsa va  qizilga siljish  tufayli 













1

0

  bo‘lishini 

hisobga olinsa 

)

(

)

(

0

1

0

1

1

0

0

1