Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti



Download 1,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/51
Sana13.05.2020
Hajmi1,84 Mb.
#51052
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   51
Bog'liq
Коинотнинг катта улчамли тузилиши

t

R

t

R

v

v

t

t





 




 

18 


                                     

.

)



(

)

(



1

1

0



t

R

t

R

z



                                   (15) 

Yuqoridagi  keltirilgan  (1)  formulaga  ko‘ra  r(t)=r



0

R(t)=r

0



R(t



0

)(1+z)  va 

galaktika nuri Yerda hosil qilayotgan yoritilganlik 

                               



.

)

1



)(

(

4



2

0

0



1

0

z



t

R

r

L

E



                             (16) 

Shunday qilib fotometrik (l) va kosmologik (r) masofalar orasidagi bog‘lanish  

                                     

)

1

(



z

r

l



                                     (17) 

ekanligini  topamiz.  Bu  bog‘lanish  masofalarni  qanday  o‘zgartiradi?  Shunday 

misolni  ko‘raylik.  Kvazar  (4G0534)ning  qizilga  siljishi  z=2.88  va  uning  Xabbl 

qonuniga ko‘ra fotometrik masofasi 

3

.

17





z



H

c

l

mlrd. ps; kosmologik masofasi 

46

.

4



1





z

l

r

 mlrd. ps.  

Masofalar  orasidagi  bu  farq  Xabbl  qonunini  barcha  z  larga  qo‘llab 

bo‘lmasligini  ko‘rsatdi  va  Xabbl  qonuni  z



0,3  gacha  o‘rinlidir.  Savol  tug‘iladi, 

kosmologik masofa bilan qizilga siljish orasidagi bog‘lanish umumiy holda qanday 

ko‘rinishga  ega?  Bu  bog‘lanish  V.  Matich  (GFR)  tomonidan  topilgan  va  q

0

>0 

bo‘lganda 

                    



)

1

2



1

)(

1



(

)

1



(

0

0



0

2

0







z

q

q

z

q

z

Hq

c

r

                  (18) 

ko‘rinishga  ega.  q

0

=1  bo‘lganda  Koinotning  berk  modeli  uchun  Xabbl  qonuni 

o‘rnida 


z

z

H

c

r



1

  ni  topamiz:  Agar  q



0

=

2

1



  bo‘lsa  (ochiq  evklid  fazo) 









z

H

c

r

1

1



1

2

.  



 

Bu  bog‘lanish  z<<1  bo‘lganda  Xabbl  qonuni  beradi.  Shunday  qilib 

kosmologik  (metrik)  masofani  kuzatishdan  bevosita  aniqlab  bo‘lmaydi  va  uning 

qiymati model turiga va tezlanish parametri (q



0

)ga bog‘liq.  




 

19 


 

b) Xabbl diagrammasi. Uzoq yoritqichlarning yorug‘ligi (m) bilan ularning 

qizilga  siljishini  solishtirib  kengayayotgan  Koinotning  xususiyatlari  to‘g‘risida 

ishonchli  ma’lumotlar  olish  mumkin.  Tezlanish  parametri  q



0

>0  bo‘lganda  (14), 

(17) va (18) dan ko‘rinma bolometrik yulduziy kattalik (m

b

) bilan qizilga siljish z 



orasidagi quyidagi bog‘lanishni topish mumkin 

                     



G



z

q

q

z

q

q

m

b





1

2



1

)(

1



(

1

lg



5

0

0



0

2

0



                   (19) 

va  q



0

=0  bo‘lganda 

C

z

z

m

b



)

2



1

1

(



lg

5

  Bu  formula  yordamida  m



b

  ni 


kuzatishdan olingan bilan solishtirib doimiy miqdor S aniqlanadi.  

 

 



1.2-rasm.  Yorug‘  elliptik  galaktikalar  va  radiogalaktikalar  uchun  Xabbl 

diagrammasi va tezlanish parametrining bir necha qiymatlari uchun “m-z” bog‘lanishi. 

 

  



Odatda  yoritqichning  yorug‘ligi  (m)  biror  to‘lqin  uzunliklari  oralig‘i, 

masalan,  vizual  yoki  fotometrik  diapazon,  uchun  o‘lchanadi.  Galaktikaning 

yorug‘ligi  (m

)  bilan  qizilga  siljish  orasidagi  bog‘lanishni  tekshirganda  qizilga 



siljish tufayli galaktika spektrida energiyani taqsimlanishi egrisini uzun to‘lqinlar 

tomon  siljishi  hisobga  olinishi  kerak.  Bu  (19)dan  foydalanib  m



-z  (Xabbl 

diagrammasini)  bog‘lanishini  tuzishga  imkon  beradi.  Har  xil  q



0

  va  elliptik 

galaktikalar  va  radiogalaktikalar  uchun  bunday  bog‘lanish  rasmda  keltirilgan. 

Rasmdan ko‘rish mumkin diagrammani  q

0

 ga bog‘liqligi oydin emas.   




 

20 


v) Galaktikaning qizilga siljishi  

va burchakiy diametri orasidagi bog‘lanish 

Agar 


  galaktikani  burchakiy,  a-chiziqiy  diametri  va  r-masofasi  bo‘lsa  u 

holda  

r

a

r

a

arctg



 - radian. 

Katta  masofalarda  egrilangan  fazo  yig‘uvchi  linza  singari  nurlanish 

yo‘nalishini  o‘zgartiradi.  Shuning  uchun  uzoq  galaktikalarning  burchakiy 

o’lchamlari ularning masofasiga bog‘liq bo‘ladi 

                                 

;

)

1



(

1

2



l

z

a

r

z

a





                             (20) 

Bu  bog‘lanishdan  masofa  (l)  kattalashgan  sari  z  kichik  bo‘lganda 



 

kichrayishi  kelib  chiqadi  va 

  ma’lum  minimal  qiymatga  yetgandan  keyin  u 



chegaralanmagan holda orta boshlaydi.  

 

Hozirgi zamon teleskoplari, afsuski, hozircha 



 ni orta boshlash chegarasini 

aniqlashga  imkon  bermayapti.  Bu  chegara  z



1  bo‘lishi  kerak.  18  va  20 

formulalardan  z=0.6  bo‘lganda  q

0

=1  uchun 

-ning  qiymati    q



0

=-1  uchun 

hisoblanganga qaraganda 1.6 marta katta bo‘ladi. z ni qiymati yana ortishi bilan bu 

farq anchagina kattalashadi. Biroq hozirgi eng katta teleskoplarda o‘lchash aniqligi 

chegarasida qolmoqda.  

 


Download 1,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish