Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti



Download 1,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/51
Sana13.05.2020
Hajmi1,84 Mb.
#51052
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   51
Bog'liq
Коинотнинг катта улчамли тузилиши

 

 


 

12 


I.4 Kosmologik modellar 

 

Koinotning kengayish sur’ati unda o‘rtacha modda zichligiga (



) to‘g‘rirog‘i 

o‘rtacha  zichlik  bilan  kritik  zichlik  (



kr

)  ayirmasiga  demak  to‘la  energiya  (E)  ga 

bog‘liq. (4) formuladan ko‘rish mumkin tortishish maydonida to‘la energiya har bir 

vaqt momentida moduli bo‘yicha o‘zgarmas qiymatga ega bo‘lishi kerak. Hozirgi 

kunda  Xabbl  qonuniga  asosan  galaktikalarni  qochish  tezligi 



0

=Nr

0

  va  N=73 

km/s*Mpk  -  o‘zgarmas  qiymat.  Bunday  tezlikdagi  birlik  massaning  energiyasi 

masofaning  (r



0

) kvadratiga proporsional bo‘ladi va bu energiya to‘la energiyadir. 

Koinot  kengaygan  sari  u  orta  boshlaydi,  u  hozirgi  kunda  manfiy  qiymatga  ega. 

Demak  E  o‘rniga 

2

2

0



Kr

  ni  qo‘yishimiz  mumkin.  Bu  yerda  K  koinotni  kengayishi 

sur’ati belgilovchi miqdor. U holda   

2

2



1

8

3



1

8

3



R

G

K

dt

dR

R

G









                             (8) 

          



K

K

G

dt

dR







2



2

3

8



                             (9) 

 

   Bu tenglama kengayayotgan gravitatsion maydonda masshtab faktori (R(t)



ni o‘zgarishini ifodalaydi. U bu holda umumiy analitik yechimga ega emas. Chunki 

K  masshtab  faktoriga  bog‘liq  va  u  bir  birlik  massaga  ega  elementar  hajmning 

mexanik energiyasini ifodalaydi. Biroq (8) ni xususiy yechimlari mavjud. Masalan 



K=0 bo‘lganda (8)  

                                   

 

t

R

G

dt

dR



2

2

3



8





                            (10) 



 

shaklga keladi va 

 

 


)

(

3



0

t

R

t

t



 ligini hisobga olsak (8) aniq 

                                              

3

2



3

0

)



(

6

)



(

t

t

G

t

R



                                (11)  




 

13 


yechimga  ega.  Bu  yerda 



(t



0

)-hozirgi  paytda  koinotning  o‘rtacha  zichligi.  Bu 

yechimga ko‘ra koinotning kengayishi cheksiz davom etaveradi. Bunday jarayonni 

ifodalovchi model Eynshteyn-de Sitter modeli deb ataladi va unga ko‘ra fazo ochiq 

evklid fazosidan iborat. Agar K > 0 bo‘lsa koinotning yopiq modeli olinadi. Yopiq 

modelga  ko‘ra  hozirgi  paytda  kengayayotgan  koinot  ma’lum  vaqtda  maksimal 

kengayishga  yetgach  kengayish  to‘xtaydi  va  teskari  jarayon,  siqilish  boshlanadi. 

Bunday model pulsatsiyalanuvchi koinotni ifodalaydi. 

 

Agar  K  <  0  bo‘lsa  kengayish  tezlashmoqda  va  cheksiz  davom  etadi.  Bu 



model ochiq egrilangan fazoga mos keladi. Fazoning egriligi manfiy. 

 

Yuqoridagi  (7)  va  (8)  tenglamalarni  chiqarishda  biz  tortish  maydonida 



harakat  qilayotgan  birlik  massaning  to‘la  energiyasi,  kinetik  va  potensial 

energiyalari  yig‘indisi,  o‘zgarmas  qiymatga  ega  bo‘lish  kerak  degan  farazga 

asoslandik va shu to‘la energiyani uch xil bo‘lishi mumkin hollarini ko‘rib chiqdik. 

Birlik  massaga  boshlang‘ich  impuls  berilgan  va  u  tortish  kuchi  ta’sirida  harakat 

qilmoqda. 

 

Boshlang‘ich  impuls  qisqa  vaqt  davomida  ta’sir  etgan  (jismni  yuqoriga 



otgandagidek)  kuch  natijasini  (biz  yuqorida  shunday  holni  ko‘dik)  yoki  u  uzoq, 

hatto  hozirgacha,  vaqt  davomida  birlik  massaga  berilganmi,  tortish  kuchi  faqat 

gravitatsiya  kuchimi  yoki  boshqa  tabiatga  ega  tortish  kuchi  ham  bormi  kabi 

savollar har xil modellar tuzishga asos bo‘ldi. 

 

Bu modellar (7) tenglamani o‘ng tomoniga yana bir had qo‘shish yo‘li bilan 



tuzildi.  Bunda  to‘la  mexanik  energiya  yuqorida  qabul  qilganimizdek-

2

0



Kr

 

ko‘rinishda olinadi, qo‘shilgan had esa 





r

2

 ko‘rinishda qabul qilinadi va u masofa 



(r) o‘zgarishi bilan ortib boradi. (7) dan  

 

2



2

0

3



1

)

(



3

8

2



r

Kr

G

r

кр







;  

G

Н

кр



8

3

2



       


ni va (2) ni hisobga olsak 

 



 

14 


G

r

r

G

K

dt

dR

R

G



8



3

3

8



3

1

8



3

2

0



2











 



 

                              

2

2

2



3

8

R



K

R

G

dt

dR









                         (12) 

 

 

Bu  tenglamani  umumiy  holda  analitik  yechimini  olib  bo‘lmaydi  va  har  xil 



hollarda masshtab faktorini vaqt bo‘yicha o‘zgarishi grafigini hisoblash yo‘li bilan 

topish  mumkin.  Koinot  xususiyatlarni  tushuntirish  maqsadida  bir  necha  hollar 

ko‘rib chiqilgan.  

 

                          



 

 


Download 1,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish