Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti arxeologiyadan izohli lug

Z
Zartepa – qadimgi davrning yirik hunarmanchilik, savdo va diniy markazlardan biri bo‘lgan. Surxondaryo viloyati Termiz shahridan 26 km shimoli-g‘arbda joylashgan. Zartepa mil. avv. II asr – milodiy VII asrlargacha mavjud bo‘lgan. Shaharning tarhi kvadrat shaklda 400x400 metr bo‘lgan. Shaharning shimoli-g‘arbiy tomonida ark joylashgan. Ark 14m balandlikdagi tepalik ustiga qurilgan va jarlik bilan himoyalangan. Shaharda budda ibodatxonasi, aholi turar joylari topilgan.
Zartepada tadqiqot ishlari 1974-yildan boshlagan. Sakkizta qurilish qatlami aniqlangan. Zartepaning birinchi qurilish bosqichida shahar kvadrat shaklida 16,9 gektarga qurilgan. Mudofaa devorining qalinligi 7,6 metrni tashkil qilgan. Ikkinchi qurilish bosqichi Zartepaning eng rivojlangan davriga to‘g‘ri keladi. Bu davrda mudofaa devori qalingi 9 metrni tashkil qilgan. Uchinchi qurilish bosqichida shaharning rivojlanishida pasayish kuzatiladi, bu davrda devor qalinligi 4 metrni tashkil etgan va devorlar nuray boshlagan, devorlar atrofida axlatlar paydo bo‘la boshlagan. To‘rtinchi bosqichda shahar yana rivojlana boshlagan. Bu davrda shahar markazida saroy bunyod etilgan, mudofaa devorlari qayta ta’mirlangan, aholi uylari shaharda ko‘paygan. Tadqiqotchilar fikricha, bu davrdagi rivojlanish mahalliy hokimiyatning mustahkamlanishi bilan bog‘liq bo‘lib, bu davr milodiy IV asrning oxirgi choragiga to‘g‘ri keladi deb ko‘rsatishadi. Zartepaning oxirgi bosqichida yana inqiroz kuzatiladi. Milodiy VII asrda arablar bosqinidan so‘ng shahar qayta tiklanmagan. Katta yong‘in izlari saqlanib qolgan.