Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti arxeologiyadan izohli lug

U
Usturlob – astronomik kuzatishlar olib boriladigan asbob. Qo‘yqirilgan qal’a yodgorligidan sopoldan ishlangan usturlob topilgan.
Uzboy – Amudaryoning Sariqamish o‘zanidan chiqqan qadimiy irmoq. Mil. avv. IV-III ming yilliklarda Amudaryo suvlari Kaspiy dengizigacha yetib borgan. Mil. avv. II ming yillik boshlaridan kelib, u yerda suv oqimi bo‘lmagan. Shu sababdan ham bronza davriga oid manzilgohlar bu hududlarda kam topilgan. Mil. avv. I ming yillik boshlarida Sariqamishbo‘yi deltasi suv bilan ta’minlana boshlaydi. Mil. avv. VII asr boshlaridan Sariqamishbo‘yi deltasida suv ko‘p bo‘lgan. Bu holat milodiy IV-V asrlargacha davom etgan. Yozma manbalarda qayd qilinishicha, shu davrlarda Uzboydan Kaspiy dengiziga kemalar qatnagan. Uzboy hududida mil. avv. VIII-VI asrlarda suvning ko‘payishi yangi qabilalarning kelib joylashishlariga zamin yaratdi. Bu yerda o‘troq va yarim ko‘chmanchi chorvadorlar kelib joylashishi natijasida Quyisoy madaniyati shakllangan. Ular qoldirgan moddiy ashyolar Amirobodliklarnikidan farq qilgan. Tadqiqotchilar fikricha, bu madaniyatga quyi Sirdaryo saklari – chorvadorlari asos solgan. Quyisoy madaniyatiga oid Quyisoy–2, Yassiqir qishloqlari, Sakarchaga, Tumek–Kichijik mozor-qo‘rg‘onlari, Tarmqoya qishlog‘i va qabristonidan topib o‘rganilgan. Uzboyga suvning doimiy quyishi mil. avv. birinchi ming yillikning boshlaridan to‘xtagan, chunki shu davrdan Sariqamish ko‘lida suv sathi pasaygan. Bir tomondan Amudaryo suvlari ko‘proq Orol deltasiga quyila boshlagan bo‘lsa, ikkinchi tomondan mil. avv. 1-ming yillikning ikkinchi yarmidan bu hududlarda sun’iy sug‘orish tizimi rivojlanib, Sariqamishga boradigan suv hajmi qisqargan.