Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti arxeologiyadan izohli lug

Tiay-tara-darayya saklari – daryoning narigi tomonida yashovchi saklar deb atalgan. Ular Orol dengizi bo‘ylarida, Sirdaryoning quyi oqimida yashaganlar.
Tigel – metall eritiladigan maxsus sopol qozon.
Tigraxauda saklari – o‘tkir uchli kigiz qalpoq kiyib yuruvchi sak­lar deb atalgan. Ular Sirdaryoning o‘rta va quyi oqimi, Orol dengizining shimoligacha bo‘lgan hududlarda yashaganlar.
Tillatepa – shimoliy Afg‘onistonning Shibergan shahridan 3 km sharqda joylashgan yodgorlik. U 4 metr balandlikdagi kichik tepalikda joylashgan. Hududi 1 gektar. Tillatepada uchta qurilish bosqichi aniqlangan. Birinchi qurilish bosqichi mil. avv. XIII-X asrlarga oid bo‘lib, bu davrda 6 metrlik xom g‘ishtdan qurilgan platforma ustiga to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida ibodatxona qurilgan. Ibodatxona doira shaklidagi minoralar bilan himoyalangan. Ikkinchi qurilish bosqichi mil. avv. X-VI asrlarga oid bo‘lib, mahalliy hokim qarorgohiga aylantirilgan. Bu davrga oid ko‘plab qo‘lda ishlangan naqshsiz sopol idishlar topilgan. Qora, qizil ranglar bilan naqshlangan sopol idishlar kam bo‘lgan. Ahamoniylar hukmronligidan oldin Tillatepada katta yong‘in izlari kuzatilgan. Ahamoniylar davrida esa, Tillatepada qayta qurilish ishlari olib borilgan. Bu davr Tillatepaning uchinchi qurilish bosqichi bo‘lib, mil. avv. VI-V asrlarga oid hisoblanadi. Bu davrda ham mahalliy hokim qarorgohi sifatida foylalanilgan. Yodgorlik atrofida qishloq izlari aniqlangan. Aleksandr Makedonskiy hujumi davridan keyin yodgorlikda hayot to‘xtagan. Mil. avv. I – milodiy I asrlarda hududni egallagan ko‘chmanchi qabila yo‘lboshchisining sag‘anasiga aylantirilgan. 1978-1979-yillarda Tillatepa yodgorligidan ko‘chmanchi chorvadorlarning 7ta qabr topilgan. V.Shuls marhumlarning barchasi bir paytda ko‘milgan deb hisoblaydi. O‘rtada qabila boshlig‘i va uning atrofida xotinlari qo‘yilgan. Ayollar qimmatbaho taqinchoqlar va oltin qadamalar bilan bezatilgan ko‘ylaklar bilan dafn qilingan. 20 mingdan ortiq oltin buyumlar topilgan. Tadqiqotchilar uni yuechji hukmdorlaridan birining sag‘anasi deb hisoblashadi.