Нигинахон шермухамедова

Kantning kategoriyalar jadvali 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1
Кант И. Сочинения В 6 т.Т.3.-М.: 1964.-С.175 
Миқдор 
категориялари 
Ягоналик 
Кўп сонлилик 
Яхлитлик 
Сифат
категориялари 
Чеклаш 
Инкор қилиш 
Реаллик 
Нисбат
категориялари 
Сабабият ва 
боғланиш 
Мулоқот 
Боғлиқлик ва 
мустақиллик 

---

466 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Gegel kategoriyalarning keng tizimini yaratishga harakat qilgan. U 
yaratgan tizimning o„ziga xos xususiyati shundaki, unda kategoriyalar Aristotel 
asaridagi kabi shunchaki sanab o„tilmaydi va Kant jadvalidagi kabi aprior sxema 
ko„rinishida berilmaydi, balki Mutlaq g„oyaning mantiqiy rivojlantirish jarayonida 
vujudga keladi. 
Gegel ta‘limotidagi Mutlaq g‗oya aql bo‗lib, u, Kantning sof 
aqlidan farqli o‗laroq, borliqni belgilovchi tushunchalarni yaratadi. Dastlabki 
tushuncha bo‗lib, borliqning eng abstrakt tavsifi – «sof borliq» kategoriyasi xizmat 
qiladi. U «o‗z-o‗zidan» «hechlik» kategoriyasiga o‗tadi, so‗ngra bu ikki 
kategoriyaning sintezidan «shakllanish» kategoriyasi hosil bo‗ladi va h.k. Natijada 
borliqning yanada aniqroq tavsiflari tizimi vujudga keladi: sifat va miqdor, yagona 
va ko‗plik, chekli va cheksiz, hodisa va mohiyat va b. SHunday qilib, 
Gegelning 
kategoriyalar tizimi tushunchalar tizimi bo„lib, ularda borliq fikrlanadi – ya‟ni 
yaratiladi (Mutlaq g„oya yoki «sof borliq», «fikrlash stixiyasi» tomonidan) va 
anglab etiladi (bizning insoniy aqlimiz tomonidan).
Gegelning tushunchalar dialektikasi inson bilimining rivojlanish tajribasini 
umumlashtiruvchi ko‗p sonli noyob g‗oyalardan iborat. Gegelning xizmati 
shundaki, u kategoriyalar o‗rtasidagi aloqalarni o‗rgangan. Uning tizimida 
kategoriyalar bir-biriga o‗tadi, «quyiladi». Ammo Gegel tizimida lozim darajada 
asoslanmagan, mavhum, ba‘zan so‗z o‗yiniga aylanadigan va kategoriyalarning 
«o‗z-o‗zidan harakati» va bir-biriga aylanishini oqlash uchungina kerak bo‗lgan 
mulohazalar ham anchagina.
Gegelda «sof fikr saltanati»da yaratiluvchi kategoriyalar borliqning 
xossalarini belgilasa, materialistik nuqtai nazardan, aksincha, borliqning xossalari 
– uning atributlari kategoriyalarda aks etadi va ularning mazmunini belgilaydi. 
Hamonki atributlar ongimiz orqali kategoriyalarda aks etar ekan, atributiv modelni