Nematodalar, ya’ni Haqiqiy to’garak chuvalchanglar (Nematoda) sinfi

 

Tovuq askaridasi (Ascaridia galli). Askarida ingichka ichakda parazitlik 
qiladi. Tovuqlardan tashqari u kurka, tovus va sesarkalarda ham uchraydi. 
Askaridioz hamma narrandachilik xo’jaliklarida keng tarqalgan kasallik bo’lib, 

bunda yosh jo’jalar o’sishdan va rivojlanishdan orqada qoladi hamda ko’plab nobud 

bo’ladi. O’zbekiston sharoitida tovuqlar yoshiga qarab 55% dan 100% gacha 
askaridioz bilan kasallanadi. 
Askarida tovuqlarda parazitlik qiluvchi nematodlar orasida eng yirigi 

hisoblanadi. Uning uzunligi 2,5 sm dan 12 sm gagacha yetadi. Gelmintning boshi 

uchta katta lab bilan o’ralgan. Erkagining uzunligi 2,5-7 sm bo’lib, dumida dumaloq 
yoki birmuncha oval shaklli xitinlashgan jinsiy so’rg’ichi bor. Urg’ochisining 
uzunligi 6,5-12 sm, vulvasi (jinsiy teshigi) tanasining o’rtasidan pastki tomoniga 
ochiladi. Tuxumi oval shaklida bo’lib, uzunligi 0,070-0,086 mm, eni 0,047-0,051 
mm. Tovuq askaridasining rivojlanishi to’g’ridan-to’g’ri 
(56-rasm).
Urg’ochi askarida urug’langandan keyin tovuqning ingichka ichagiga tuxum qo’yadi. 
Tuxum ingichka va yo’gon ichak orqali tashqi muhitga chiqarib tashlanadi. Tashqi 
muhitda issiqlik va namlik yetarli bo’lsa, tuxum rivojlanib lichinka paydo bo’ladi va 
tullagandan keyin yetilib, invazion davriga aylanadi. Yetilgan invazion tuxumni oziq 
yoki suv bilan birga yutib yuborgan tovuq askaridioz qo’zg’tuvchisi bilan zararlanadi.
Tovuqning muskulli va bezli oshqozoniga tushganda tuxum po’sti yorilib, 

ichidan lichinka chidadi va bu lichinka ichak bo’ylab harakat qiladi, ammo ko’pchilik 

qismi ingichka ichakning birinchi yarmida joylashadi. Tovuq invazion tuxumni yutib 
yuborgandan keyin 1-2 soat o’tgach, uning lichinkalari liberkyun bezining ichiga 
kirib oladi. U yerda lichinka taxminan 20 kun davomida rivojlanib, yana ingichka 
ichakka chiqib jinsiy voyaga yetgan urg’ochi va erkak askaridaga aylanadi. Tovuq 

222 

askaridaning invazion tuxumini yutgan vaqtdan boshlab to uning ingichka ichagida 
jinsiy voyaga yetgan gelmintga aylanguncha taxminan 35-38 kun o’tadi.
Askaridioz bilan asosan ikki oydan 8-10 oygacha bo’lgan jo’jalar kasallanadi. Bir 
yoshdagi tovuqlar odatda kasallanmaydi, lekin kasallik manbai bo’lishi mumkin. Suv 
yoki oziq-ovqat bilan askaridaning invazion tuxumini yutganda kasallik yuqadi. 
Gelmint tuxumi invazion davrida harorat 17-30°C va nisbiy namlik 100% 
bo’lgandagina rivojlanadi. Tovuq tezagidagi askarida tuxumi 1-1,5 kunda quyosh 
nuri ta’sirida zararsizlanadi.