NEFT VA TABIIY GAZLARNI SAQLOVCHI TOF
JINSLARI Neft na gazlarning tabiiy saqlagichlari
(rezervuarlar)
Tabiiy rezervuar, geologik nukdai nazardan ancha ken- groq tushuncha boʻlib, uning hududida neft, gaz, suv aralash holatda mavjud bulishib, vaqt utishi mobaynida gravitatsi- on kuchlar taʼsirida uz oʻrinlarini egallaydilar va nati- jada uyumlar hosil bulishiga erishiladi. Rezervuar tushun- chasi tutqich (lovushka)dan ancha ksng va kup qirralidir.
Ushbu tushunchani eng kupay ifodalagan va tushuntirib berishga uringan olimlar I.O.Brod va A.Yeremenkolar dir. Biz ham ularning tavsiyasi buyicha neft va gaz sakdagich la- rini ifodalaymiz va boshqa mutaxassislarning kushimcha fikrlarini ham inobatga olishga harakat qilamiz.
Yuqorida nomlari zikr qilingan olimlar fikricha tabiiy rezervuarlarni asosan uch turga boʻlish mumkin: qatlam rezervuarlari, yaxlit (katta) rezervuarlar va litologik cheklangan rezervuarlar.
Qatlam rezervuarlari muayyan holatdagi kollek tor- ning tepa va past flyuid tutqichlari bilan chegaralan gan qatlam sharoitidagi neft-gaz sakdagichlaridir. Aksariyat xollarda bunday rezervuarlar terrigen kollek torlarda uchraydigan bulib, ular qatlamlar va sakdagichlarning qalinliklari barqaror qatlam koʻrinishida boʻladilar.
Baʼzi holatlarda bunday qatlamlar tuzilmaning tepa qismiga kelib yoki uning qanotlarida qiyikdanadi, na- gijada qatlam usha yerda tugaydi.
Yaxlit (massiv) rezervuarlar aksariyat hollarda faqat tepa qismidan flyuid oʻtkazmaydigan jinslar bilan tusilgan buladi, ularning past qismi ochiq boʻladi.
Bunday rezervuarlar bir xil turdagi massiv va har xil turdagi massiv shakllarda uchrashlari mumkin. Bir xil turdagi va massiv turdagi rezervuarlar aksariyat karbonat togʻ jinslarida uchraydi. Bunga koʻplab misollar kelti-
rish mumkin, lekin eng yorqin miyeol Eron na Iroq uududlarpda tarkdlgan Asmari mahsuldor qatlamni kslti- pnm mumkin. Maʼlumki juda katta qalinlikka ega bulgan (200 m dan ortiq) Asmari ohaktoshlari yuqori qismida katta qalinlikka (50-60m_) ega bulgai evaporit qatlami bilap saqlan)aidir.
Har xil turdagi massiv rszervuarlarda karbonat jinslar terrigsn jinslar bilan galma-gal kslgan x.olatlarda uchraydi. Bunga misol tariqasida Volga-Ural peft gaz havzasidagi yuvilgan va yemirilgan paleozoy qatlamlaridagi holatlarni kursatish mumknn.
Litologik jihatdan chsgaralangan rezervuarlarda ak- sariyat kollektorlar atroflaridan utkazmaydigap jinslar bilan urgipan buladilar, baʼzi hollarda rui bergan gskto- nik tuzilma x,am ekran sifatida xizmat qilishi mumkin. Litologik rszsrvuarlarga Fargʻona vodiysidagi neogen yotqizikdari orasidagi uchraydigan uyumlar va Gʻarbiy Uzbekistonda uchraydigan rif massivlari yaqqol misol bula oladi. Bu kabi uyumlarni birinchi marta Kubandagi kon- larni urganayotgan vaqtida buyuk olim I. M. Gubkin uchrat- ian va urgangan.
I.O.Brod va N.A.Yersmenkolar gaklif qyunan tasnif, asosan, rezervuarlarning morfologiyasini inobagga olib tuzilgan, uning hosil bulish sharoiti, yani gsnetikasiga kam eʼtiborga olishan. Undan tashqari ular tabiiy rezervuarlarning oraliq holatlari, bir gurdan ikkinchi turga ugar holatlaridagi turlarini inobatga olishmagan. Undan gashqari rezervuarlarda kechadigap gidrodinamik holatlar ham katta axdmiyat kasb etgani holda u.par tasnifida bu xu- susiyat etibordan holi qolgan. Gidrodinamik holat esa nefg va gaz uyumlarinnng hosil bulishida eng ahamiyatli omillardan biri hisoblanadi. Yuqorida kursatilgan sabab- larga binoan tasnif oʻzining mantaqaviy pihoyasiga yetma- ganlshi kurinib turadi.
Aksariyat hollarda rezervuarlarning qatlam va massiv turlari birgalashib ketadi (9,10,- rayemlar). Bunda bir nscha qatlam rezervuarlari bitta massiv rezervuarlarpi tashkil qilganligi yaqqol koʻrinib guribdn, chunki ularning
iyeft suv chizigʻi bir belgidan utgan boʻlib, bir butuy katta yaxlit rezervuarni gashkil qiladi.
9 - rayem. Tabiiy rezervuarlarda neft (yoki gaz) zkranlarini kushilish imkonitiyalarini sxemasi.
