Neftgaz geologiyasi va geokimyosi

GEpariya pomp pa you Mualliflari	Xususiya tlarini gansifi
Isboti
^G)|N IC.pilHIH hayvonlar orgʻa- iizmlariping narchalanpsh paza riyasi	U g 1 ye v< uopo;o 1 a r x. a y vo o orgashomlaripish koldiklariip chirib parnaya vpishi jarayonida \osil buladi. Kaglam sharoitnda harorat va bosim ostida organizm larpipg parchalanishida koldik moylar uglsvodo rodiarga uladi. Taxmi- iiiiii qaliiligiga, bu jarayeiga faol aparob bak|sriyalar lal.cop	Uglevodorod, desh iz xaivonta riii qodigidan tarkib toptan chukpidi jiiyelarpi frakspya- lab, kay ga ishlashdap olish mumkii. Kuplab neft qatlam lari dsngiz stklnikdariga tegnshli bulib, ularda fora­mi nefsrlar miqdori juda kui.

4.1.2. Neft va gazning noorganik yoʻl bilan hosil
bulishidagi gipotezalar
Neft va gazni hosil bulishidagi noorganik gipoteza XIX asr davomida paydo boʻldi (Gumbolt va boshq.). Keyin- chalik M.Bertollo (1866 y), A. Biasson (1866 y), S.Kloei (1878 y), uzlarining uglevodorodlarni noorganik sintez buyicha utkazilgan laboratoriya tadqiqotlari asosida ish- langan gipotezalarini taklif etdilar.
Sunggi vaqtlarda neft qosil bulishidagi abiogen gi­poteza paydo buldi. AQSHda uni Ye. Mark Dermat (1938) R. Robinson (1963) tomonidan taklif etildi, birok, geolog- neftchilar tomonidan, u qatʼiy qarshilikga uchradi.
Sobik, Sovet Ittifoqida (MDH) 1950-yillardan II. A.Kudryavsev (195 li), P.N.Kropotkin (1955), V.B.Porfir sv va boshqa geologlar uni rivojlantirdilar.
D.I.Mendeleev 1877-yilda "Ximiya asoslari" kitobi- da "Karbid gipoteza"sini (karbidnuyu gipotizu) aniqroq gushuntirib berdi. Ushbu gipotezaga muvofik, yer kdridagi darzliklar boʻylab yer markaziga qarab atmosfera suvlari sizib boradi, temirli karbid bilan reaksiyaga kirishadi va uglerod bilan uzaro taʼsir etadi, natijada tuyingan va tuyinmagan uglevodorod hosil qiladi. Ushbu uglevodorod shuningdek, darzlik va yorikdar boʻylab yuqoriga migratsiya qiladi va sharoit bulgan joyda neft uyumi kurinishida buladi. D.I.Mendeleev vodorod kislota NS1 bilan migra- siyali guruh (8 % uglerod tarkibli) ishlashdan olingan suyuk, uglevodorod aralashmasini olib uz taxminlarini mus- tahkamladi. Keyinchalik neft gazni chukurlik buyicha hosil bulishini boshqa variantlarini ham taklif etildi.
Neft va gazni hosil bulishidagi noorganik gipoteza xaqida V.D.Sokolov (1889 y) boshqa yoʻnalishini taklif egdi. Uning aytishicha kosmik bushlikda vodorod va kometa chumidagi uglerod va uglevodorodli gazlarning borligini urganib, ularning yer paydo bulgan vaqtdayoq hosil bulgan degan gʻoyani oldinga supadi.
Ksyipchalik bu i ipotszaii II.N.Kropotkin rivojlan- tirdi, uping fikricha uglevodorodlar li tosfsrashshg chukipdi kdtlamsha mantiyaii dsgazatsiyasi (i lzsizlashpii) pagnjasida tushadi. Zamonaviy tasavvurlar bupicha sr qarida va yuk,ori mantiya ikkita geosfsraga buliiadi. Yuqori-oksisfsra (chuqurligi bir necha km) va ostki rsduk- toyefera (chukurligi 150 kmgacha), 1az-flyuid fazalarini tpklash sharoptshsh tavsiflovchi bunda kun vodorod, metan va boshk,a uglevodorodlar, shushshgdek N,O, SO₄, va N S, ancha mikdordagi azot va geliy. Bu gazlarshshg darzliklar buyicha yuqori qatlamlarga utadi va tuzokdarda ushlanadilar, aso- sap chukipdi tog jinslari orasida va neft, gaz va kondep- satni olish mapbai bulshii mumkip (II.II.Kropotkin 1985). Uglevodorodlar tunlanipshni \osil bulshii mexanizmы Xak.ida N.L. Kudryavsev boshkdcha tassavvurnn taklif egadi. Upish fikricha sr nlanstasini paydo bulshppdagi uglevo­dorod bulutlarida tarkib toptan bulib, yuqori xarorag bir necha ming gradus gaʼsirida uglevodorod radikallari va vo­dorod! a parchalanadi. Litosfsrani yuqori qismiga ku gari lib, piyebatan yuqorp boʻlmagai haroragda bu radikallar va vodorodlar biriashadilar natijada neft gaz va kondensat lyiiiiaMHiii! hosil qiladi.
Neft gazpi xosin bulinshdagn abpogen gnnogezani gu|1!LI1pp sushti yillarda nnaHciaj) kosmogoniya va geolo­giya oblastpda fayda yirik kpukdarni olib keldi.
11laistar kosmogoniyani nlanetani modda holati Xakidagi boshlangich tassavur birdan uzgardi. Spektral ku- zatshilar shuii kursatadnki, atmosfsradagi gigant planeta- lar Yupiter, Saturn, Neptun - asosap mstaldan tarkib Ion­ian, onrppchp pkkigasi metan va ammiakdai. Sninrada va L. Grsfyup (1964) buyicha Yunitsrping atmosfsradagi bulut- lar us tki k nemi 60% vodorod, 36% geliy, 3% neon va 1% metay va ammiakdai tarkib toshap. Neft hosnl bulishndagi noorganpk gipoteza xolatlariga qisqacha tuxtalamiz.
Ikka.la lypyx ginogezasi xam planetar kosmogoniyapipg yashi malumotparsh a aynik,sa asoslangan, birok, bular yana gskshirshshsh nshab qi.nadi. Planeta mageriallari magmada UV iaydo bulshi jarayoshshp imkopiyatlari kurib
chiqilmagan. Shuning uchun N.A. Kudryavsev (1966,1967) hamma organik birikmalar uglerod va vodorodga narchalana- di, keyinchalik SN,, SN₂, SN₃ radikallar hosil qiladi, keyin yer bagʻrida (magmadan chiqqandan keyin) polimerla- nish va sintez jarayonlari taʼsirida neftli qator UV hosil qiladi. Neft qatoridagi UV kup, ammo ularning uosil bulish jarayoni noaniq bulib qolmokda. V. B. Por­firyev (1966,1967) magmada UV holati muammosidan qochib, ular magmada salkam uzgarmaydilar deydi, qatlam yuzasiga yuqori harorat holatida va juda yuqori bosimda chiqadi deydi.
Kupgina meteoritlarni ekstrogirovat qilish yuli bilan olinadi. Kup sonli meteoritlarni bitumlarini I. Karlin, Ye. Degene, J. Reyter (1961) mujassamlantirdilar. Meteoritlardagi bitumlarda alifatik va aromatik qatordagi UV, aminokislota va glyukoza birligi anikdandi. Shunday qilib astrofizik maʼlumotlarga qarab kosmosda organik molekulalarni kimyoviy (noorganik) hosil bulganligini tan olish mumkin. Biroq ularning organik birikmalari bilan yer bagʻridagi neft va gaz uyumlari urgasidagi bogʻliqlik asos talab qiladi.
N.A.Kudryavsev va V.G.Vasilyev (1964) qarashlarini ta- nqid qilib yirik neft tuplamlariga tegishliligini tu- shuntirish uchun, masapan, Gʻarbiy Sibirning markaziy ray- onlari yoki Ural - Povolji Tatar gumbazi. N.A.Kudryav sev birinchidan magmada erigan chuqurlik gazlarning yuqori bo­simda drosselash mexanizmini aniqlash kerak buladi: ik- kinchidan nsft va gazni chuqurlikda! i ajralish mexanizmi gopish, chuqurlik darzliklari mintaqasida neft va gazni kollektor jinslarida tushishi, magmatik va vulqonli gaz- iarda emas, mantiyadan kup mikdordagi oltingugurt bi­rikmalari qandaydir chuqurlikda qoplanib qolish kerak. Biroq neft va gazli koplaridagi gabiiy gaz tarkibida vulqonli togʻ jinslari bilan bogʻliq hech qanday modda yuq, Bu rayoplarda shuningdek choʻkindi jinslarda vulqonik gazlarning hech qanday izi yuq. Bundan kelib chiqadiki magmada shunday spetsifik jarayon sodir boʻlishi ksrakki,
unda erigan gazlar neft hosil bulishi jarayonida tushu- narsoz sabab buyicha uzini namoyon qo.lmasligi ksrak.
Utgan yuz yollikda k,agor oddiy kimyoviy eksnsri- mentlar utkazib noorganik yul bilan uglevodoroddar sin­tez imkonpyati isbotlangan. Birok ular srda biror bir ri- vojlanish boskichidagi kuzagiladigan sharoytlarga muvofiq em as.