Neftgaz geologiyasi va geokimyosi

600

<000

№00

<000

<400





<300-

g?os

2200

2200

Yu 30 Aksiznыe smalы%

W 2.0 4Sfalʼteng*/_a

Sh

<4 IS 22 dikost.⁰?

<000-

<400

0.52 084 0.56 Plotnost.
g/sm 4

20 50
V o/sod friksiy do 200 °C pri raz gonke po Ong leru,%

1400­

1800

2200
20 40 60 60
Soderjaniye 6o /rrak- silt do 2OO°S ugle -
^odoridpb.X

7-rasm. Polvontosh konining kesimi boʻyicha neft xususiyatlarini uzgarishi sxemasi, sifrlar bilan katlam nomeri belgilangan (A.A. Vorobyev boʻyicha) •

Chuqurlikiing ortishi, hamda max,suldor
k.a glamlarnish yoshi ulgʻayishi yiapnmn zichligi, qovushkokdsh i, ular tarkibiga kiruvchi uglsvodorodlarning davripligi kamayadi, parafinli iyefglarda pormal uglsvo- ayero dlarnish izomsrlarga nisbatan roli ortadi. Neftlarda ■ipirraH gaz mnkdori ham, erkin gazlardagi ogʻir fraksiyalar mikdori x,am ortadi. undai holatlar kungipa konlarda kuzativadi, A.A.Karsev 250 kopni urganishi iatijasida yukorida kursatilgai holatlarning 175 konsa mavjudligpni apikdagan, 30 ta koida esa ushnn teskarisi kuzati iran, 45 ga konsa anik, bir bogliklik kuzagilmagan. Misol ga- rikasida Faryuia vodiysidagi Polvontosh koniin kelti- rish mumkin.
A.A.Karsev va 3. A.Tabasaranskiylarping tadqiqot (pridan shuni apikdash mumkinki bir kon xududida jins- lariipg geologik yoshi ular tarkibidagi neft va gaz xoyesa- chariga deyarlik taʼsir qilmaydi.
Pekin konlarni sinf na siifchalar buyicha taxdil qiladigan bulsak yuqoridagi fikrdan boshqacharoq holatpi kurishimiz mumkin. Bularda tog jinslari sshining orti- shi bilan ular tarkibida mavjud bulgan nsfg va gazlariin! xususiyatlari ham uzgarishi mumkin.
Kursatilgan holatlarni \amda neft va gazga boyeim va xdroratning smirilish jarayoniiiig va boshqa kuplab omillarning gayeirini oʻrgaigan xolda N.B.Vayeeoyevich va G. A.Amosov litosferada neftlarning uzgarishining asoyeiy gizimini keltiradilar. Ularning fikricha shiyergenez min- gakasi 75^|(S gacha bulgan oralikdarda kschadi va bu oralikda asosai mikrobiologik omil katta rol uynaydi.
Pekin ksltirilgan asoyeiy tizimda bosimning chukurlik ortishi bilan uzgarishinn inobatga olinmagan.
Bosimning ortishi iatijasida (kritik bosimgacha) gaz holatidan suyukdik xolatiga avvalo ogir uglevodorod- lar utadi, sut ra esa yengilrokdari u ga boshlaydi. Shuiing iatijasida chukurlik ortishi bilan gaz qopqogʻida yeigilrok gazlar tuilaiadi. Busha misol tariqasida Fargʻoia vodiy- sidagi 11olvoptoi1 koniin kelgirish mumkin (8-rasm), kri­tik boyeim haroragga stipiach yuqoridagi jarayon aksincha
holatga aylanadi. Bosim ortishi bilan ogʻir uglevodorod- iar gazga aylanadilar, gaz natijada “yogʻli” boʻla boshlaydi. Bunga misol tariqasida Fargʻona vodiysidagi Izboskan konini yaqqol misol qilib keltirish mumkin.

8 rayem. G.A.Amosov va N.B.Vassosvich buyicha litosfsrada neftni uzgarishining prinsipial sxemasi. A - anomal geogermik rejimdagi rayonlar; B - normal geotermik rejimdagi rayoilar; V - xususiy giiyergenez mintaqasi, anaerob va aerob oksidyaapit, 1ʻ - snik, gipergepez miptaqasi, anaerob oksidlanishning mavjudligi; D katagenez mintaqasi, chuqur omillar taʼsiri mavjudligi.

I-gazlar: a-uglevodorod (1-metan, 2-metan gomolog- zari), b-ishqor (1-uglekislыy gaz, 2-serovodorod); II- nsftning tarkibi va xususiyatlari: v-fizik xususiyatlari
(1-nsftnin1 zichligi, 2-50°S Engler haroratdagi k.ovushk,okdigi, 3-270 "Sdagi yengil fraksiyalar chiqishi, 4- solishtirma aylanish (distillyatorda), g-nsftdagi akssssor elemenglari (1-oltingugurtni % tarkibi, 2-azotiing % tarkibi; 3-ishqorligi, 1g. neftda KON mg), d-neftnipg gu- ruxdi tarkibi (1-metan-alkanli, 2-iafteili; 3-aromatli), ye-kattik narafinlar va smolalar (1 -dsstruksiyasiz para- finnigp % tarkibi, 2-selikagel smolallar va Nʻ1/V nisba- gi); Sh-suvlar: 1 SO₄ dagp ionlar konseitratsiyasi, mg-ekv/l, 2 iyeftdagi organik kislotanish konseitratsiyasi %da; IV- psftdagi yengil komponsntlarnish yuk,oli1pi; V- mikrof.yura: 1-anaerob; 2-aerob.
Bir biriga ancha yaqin joylashgan Izboskan va Nolvontosh konlarida bir xil qatlamlardagi yoʻldosh gaz- larning oʻzgarishidagi qarama-qarshilikni kuzatish qiziqarlidir. Pekin yoʻldosh gazlarda bu ikki konda mav- jud bulgan nomuvofikdik oʻsha bir xil gorizontlarnshp turli chuqurlikda joylashganligi boisdir. Chuioichi Pol- von gosh konida VI-VII gorizontlar 300-600 m chukurlik oraligʻida joylashgan, Izboskan konida esa ularning chu kurligi 1200-1600m ni tashkil etadi. Bupday pomuvo- fikdiklarning kelib chikishini boshqa kapa kon xududidg x,am kuzatish mumkin.
3. YER QOBIGʻIDA NEFT VA GAZNING TARQALISHI

1. 
   Yer qobigʻida neft va gashish yotish sharoitlari
   

Bunday razm solib qarasak va tafakkur qilsak neft va gaz konlari faqat chukindi togʻ jinslaridagina uch- rar va ungagina mansub ekan. Zero shunday ekan, ul arning barchasida ham kon sifatidagi neftgaz uyumlarini uchratish mumkinmi? Yuq, aslo mumkin emas. Neft va gazlarni (suv- lapiiH ham) uzida sakdash qobiliyatiga eta bulgan sharoit yaratilganda uzida usha mahsulotni berishi mumkin bulgan gog jinslaridagina neft va gaz uyumlari mavjud bulishi mumkin. Bunday tog jinslarini biz geologlar tilida - kollektor, oddiy qilib aytganda - yiguvchi tog jinslari je6 ataymiz.
Demak, uz bagrida neft, gaz, suvlarni mujassam qila olgan va ishlash davomida uzidan chiqara oladigan tog jinslariga kollektor deb ataladi. Kollektor vazifasini aksariyat gabiatda kumlar, kumtoshlar, ohaktoshlar, dolo- mitlar va mergellar, baʼzi hollarda konglomerat va kum, gosh, gil aralashmalaridan kosil bulgan chukindi jinslar bajaradilar.
Bunday togʻ jinslari gʻovaklik xususiyatiga ega bulib, ularning usha gʻovaklari orasida neft, gaz va suv joylashgan bulib, ular mavjud sharoitlar yaratilganda togʻ jinslaridagi yerik, va donalar orasidagi kovak va darzlik- lar oraliqlaridan chiqib kelib, kuduk, tubida mujassam buladi.

2. 
   Neft va gaz tuplamlarini stratigrafii tarkalishi
   

Neft va gaz tunlamlarni asosan kembriydan gor- tib, go goqori pliotsen qatlamlargacha bulgan katlamlarda uchraydi. Undan tashqari turtlamchi va qadimiy kembriygacha bulgan qatlamlarda xam uchraydi, ammo ular neft va gazlar- ni umumiy zahirasida va qazib olishda sszilarli urinni egallamaydi.
Neft va gaz tuplamlari bir xil stratigrafik kompleksda har xil davlatlarda bir xil emas. Misol ta- riqasida pliotsen qatlamini kurish mumkin. Kup davlat­larda tarqalganiga va qalinligiga (1000 metrgacha va undan kup), qaramay sanoat miqyosida neftgazliligi faqat Kali- forniyada (AQSH), Italiyada, Yugosloviyada, Yaponiyada, In- doneziyada, Kavkaz oldida, Kavkaz ortida, Urta Osiyoda va Saxalinsa apikdangap. Boshqa davlatlarda umuman kon ochilmagan yoki ochilgan bulsa ham juda kam mikdorda.
Xuddi shunday narsapi boshqa stratigrafik kom- plekslarda ham kurish mumkin. Undan tashqari baʼzi qatlamlar, baʼzi hududlarda juda yuqori mahsuldorli, baʼzilarida umuman yuq.
Sababi neft va gaz tunlamlarini tarqalishi har bir viloyat va xutsuщgardagi qatlamlarni hosil boʻlishipi litologo-fatsial sharoiti tektonik rivojlanish tarixi va boshqa omillarga bogʻliq buladi.
Yer sharida Antarktidadan tashqari hamma konti- nentlarda 45000 neft, gaz va bitum konlar ochilgan. Ammo ular hududlar buyicha ham, chuqurlik buyicha ham, stratshra- fik yoshi jihatidan ham notskis tarqalgan.
Neft va gaz konlari Yaqin va Urta Sharkda (Saudiya Arabistoni, Irokda, Eronda, Quvaytda va h.k.) Shimoliy Afrika (Liviya, Aljir), Meksika kultigida, Shimoliy dengizda, Rossiyada (Gʻarbiy Sibir, Ural-Povoljye) va bogggqa regionlarda eng kup tarqalgan.
Kup sonli tadqnqotlar shuni kursatadiki, nef g va gaz resurslari joylashishi, lokal va regional tuplanish lari yer qobigʻini geostruktura element turlarini geologik rivojlanish tarixi bilan uzviy bogʻlangan. Hamma anikdan ran nef g va gaz tuplamlari gurux,, hudud, assotsiatsiya bulib joylashib, har xil goifalardagi regional tuplamlarni hosil qiladi.
Dunyoda planetar regional neftgaz guplamlarini sr qobigʻining geostruktura elementlarda joylanish qonuniya I iga asoslanib A.A.Bakirov tasnif ishlab chikdi: neftgaz- 1I provinsiyalar viloyatlar va hududlar.