Neftgaz geologiyasi va geokimyosi

Molekulyar massasi va zichligi. Zich.tik yeki hajm massasi deb modlaiip1 gipch xolatdagi massasini uning xajmiga bu.lgan nisbagiga aytiladi. Oddiy fizik sharoitda
ыzning zichligini uning molekulyar massasi orqali inikdash mumkin, yani;
r₀=M/22,41 , kg/m³
Bu yerda: M - gazning molekulyar massasi;

5. 
   ,41 - har qanday bir kg gazning fizik taroy gdagi qajmi, m³.
   

Pekin gazning zichligi normal sharoit uchun bsrilgan bulsa, u holda \ar qanday boshqa bosim uchun zichligi kuyidagicha topiladi:
r =r₀.r /1,033
Bu yerda: r - zichlik aniqlanadigan bosim;
1,033 - atmosfera bosimi.
Ammo kush ina hisoblashlarda gazning nisbiy zichli I i ishlatiladi. Gazning nisbiy zichligi deb, shu gaz zichli gpniig havo zichligiga bulgan nisbatiga aytiladi:
3 = r₀/ 1, 293
Bu yerda: 1,293 havo zichligi.
Qovushqoqligi. Gazlarning qovushqokdign deb. ular- 1N1NG ichki qatlamlarining bir - birining siljishiga nis- b;nan qarshilik kursatish qobilyatiga aytiladi. Gazlar uchun qovushqokdik quyidagicha anikdanadi:
ovA
, [Pas|
3
Bu yerda: s, - gazlarning dinamik qovushqokdigi;
r - gaz zichligi;
V - molekulalarnipg urtacha gszligi;
X - molekulalarnipg urtacha erkii karakatlanish mayeofasi.
Qovushqokdik harorat va bosimga bevosita (m)glikdir. Bosim orgib borishi bilan gazning zichligi or­gii, uz navbatida zichlikning ortishi molekulalarnipg ar
55
kip harakalʻ tez ligi esa dsyarli uzlarmay qoladi. Shuiiig uchui bosim olnilni bilai boshlangich davrda k,ovulpk,oklik dsyar li uzgarmaydi, ksyiichalik esa olllib boradi. Harorat opiaida asa qovulnqokdlptl ortadi.
1 1 -jadval.

Lirim lazlarniil dinamik kovushqok, lil i (K.A.Chernikov va boilqalar buyicha)
1 (o.mi iMeiaii Etan 1 Iponaii Azol Karboial angidrlld	Mli*10ʻ Na*s, quyidali uaroral.narda 20 "S 50 S fazlar 1,08* 10 ^2 1,18*10 0,92 40 ʻ 1,01 10 0,80*10ʻ 0,88*10ʻ 1,88*10 1,47*10 1,62*10

Namlik miqdori. Qaglamdagi labilly laz na suv uzaro boglik, bullaill uchuy tabiiy laznish larkibida malslum mikdorda sup buglari bulishi mumklsh. Busha asosiyl sabab qallamdagi suvnish va labiiy laziili haroratll ancha-ʻ sipa yuqori bulishidir. Yuqori harorat iatijasida suviiig mal,lum bllr QISMI bugʻlaiib laz tarkiblia arataiilb qoladi. Bu esa laziili iamlaniilila olib ksladi.

Gazlarishi namlik mikdoriii aillk, bilish juda muxim axdmiyatla zla. Chunki gaz koilaripi ili la l ayo l l an korxoia. oliiastlai lazil davlat slalldarilarsh a mos qilib islsljlo lchi.larla stkazib bsrish ksrak. Bu slaldarllarda laz tarklblda smiruvchi elsmsnllar (SO,, N,, ILS), pluiinldek suv bugʻlari bulmayelllʻi kursatl lib uti pai. Dsmak lazliig iamlllk mikdorsha karab laz koipda labiiy lazil suv| bullaridai lozalaydil an maxsus qurilma va laz qurill ichlar| urnagi lini larur. Bu moslamazlar esa sanoatimizda har xil unumdorlikka mulja.llanlan holda bir necha turlarda iln.lab] chiqllladi. Shuiish uchun lalniliʻ namlshpni llnik. bi lib, sh> namlikka mos bulgan gaz quritgich moslamalari tanlanish- shi kerak.
Gazlardagi namlik mikdori uglsvodorodlarning bo- simi va haroratiga bogʻliq. Masalan, qandaydir bir bosim va haroratda hajm birligidagi tabiiy gazda eng maksimal suv buglari bulsin, u holda bunday gaz, suv bugʻlariga tuliq tuyingan buladi. Lekin harorat oshirilsa, apa shu hajm birligidagi tabiiy gaz suv bugʻiga tuyinmagan holatga utadi. Bunday gazni yana tuyintirish uchuy, yoki bulmasa, haroratni pasaytirish kerak, yoki yana qushimcha suv bugi bsrish kerak buladi.
Gazlarning namlik mikdori ikki xil namlik bi­lan ulchanadi - mutloq va nisbiy namlik.
Gazning mutlok, namlik mikdori deb, hajm birlik- dagi tabiiy gaz tarkibidagi suv buglar massasiga aytiladi. Mutlok namlik g/m³ yoki g/kg da ulchanadi.
Gazning nisbiy namligi deb, gazning maʼlum bir holatdagi suv buglarining mikdorini xuddn shu holatda gaz tuliq tuyinganidagi maksimal suv buglarining mikdoriga bulgan nisbatiga aytiladi.
Mutlok namlik mikdori:
N = Q_c /V, (g/sm³)
genglama bilan anikdansa, nisbiy namlik mikdori:
N„ = N / N,_pax * 100
genglama bilan anikdanadi.
Bu yerda: N - tabiiy gazning mutloq namlik mikdori;
Q_c- 1m³ hajmdagi (V,) tabiiy gaz tarkibidagi suv buglari mikdori, g;
N_n - tabiiy gazning nisbiy namligi % da;
N_|T,_ax- tabiiy gazning maʼlum bir sharoitidagi mak­simal mutlok namlik mikdori.
Gazlarning namlanishi ham, boshqa fizik xossala- riga uxshab, qatlam bosimi va haroragga bogʻliq. Odatda
harorat oshishi namlanishni oshirsa, bosim oshishi namla- nish mikdorini kamaytirishga olib keladi.
Issiqlik xossalari. Togʻ jinslari kabi tabiiy gazlar ham maʼlum issiqlik xossalariga ega. Tabiiy gaz- larning issiklik xossalariga issiqlik sigʻimi, entropiya, entalpiya, yonish issiqligi, alangalaiish chegaralari kiradi.
Tabiiy gazlarning issikdik sigʻimi deb, hajm yoki massa birligidagi gaz haroratini l°C ga kutarish uchun sarf buladigan issikdiq mikdoriga aytiladi. Issiqlik sigʻimi uning bajargan ishi va energiyasi bilan ulchanadi.
L 2.3.3. Kondensatlar
Kondensatlar Y tabiiy holatda qatlamda suyuq bulgan eng yengil uglevodorodlardir. Bularga pentan (nor­mal va izomer holda), geksan, geptan kabi yengil uglevodo- rodlar kiradi. Kondensatlar gazokondensat konlarida ta­biiy gaz tarkibida erigan holda uchraydi.
Kondensatlarning qanday holda ekanligiga qarab bskaror va bar- qaror kondensatlar! a bulinadi. Beqaror kondensat-qatlamdagi yoki kondensatlarni ajratib oladi- gan asbob-uskunalargacha bulgan harakatdagi gazlarda erigan kondepsatlarga aytiladi. Barqaror kondensatlar debʻ max- sus kondensat ajratib oluvchi asbob-uskunalarda ajratib olingan tayyor holdagi mahsulotga aytiladi.
Shuni ham aytish kerakki, qaglam ichida boshlangan gazokondensat harakagi, go u kondensat ajratuvchi asbob uskunalarga borguncha juda murrakkab jarayonlardan utadi. Bu jarayonlar erigan holdagi kondensat, boshlangich termodi­namik holatlarini uzgarishi natijasida gazdan ajralib chiqib, qatlam govaklarida chukib qoladi, ayniqsa, bunday ajralishlar kuduk, atrofida kuplab yuz bsrishi mumkin. Natijada, bu ajralish va chukib qolishlar kondensatning maʼlum bir qismini qatlam ichida qolib ketishiga, yani olib bulmas yuqotishlarga olib keladi.
Kondensatlarni yuqotilishiga termodinamik holat laripi uzgarishidan tashqari yana juda kup omillar taʼsir kursatadi. Masalan, gazkondensat aralashmasining qatlam ichidagn va qudukdan koʻtarilishidagi harakaz tezligi bo
simlar va haroratlar ayirmasi, gazkondeisat ajratib oluvchi asbob - uskunalar qanchalik yaxshi ishlashi kabi omillar taʼsir kursatishi mumkin. Odatda qatlam holatida anikdangan beqaror kondensatdai 60-85 % gacha barqaror kondensat olish mumkin.
Xar qanday suyukdiklar kabi kondensatlar ham maʼlum fi:ik xossalarga egadir. Bulardan asosiylariga 1ichlik, qovushqokdik va molekulyar massasini kiritish mumkin.
Moddaning zichligi deb, tinch holatdagi bir hajm birlikdagi massasiga aytiladi:
p=M/V kg/m³, g/m³
Kondensatlar zichligi haqida soʻz yuritilganda, odatda koʻproq barqaror kondensat koʻzda tutiladi. Chunki beqaror kondensatlardagi zichlik doimo uʻyaarib turadi. Barqaror kondensatning (S₅₊₁₀) zichligini bevosita areometr maxsus asbobi orokdli ulchab anikdash mumkin. Shuningdek kondensat zichligini maxsus hisoblashlar orqali anikdash mumkin. Bunipg uchun kondensatning tarkibi, molekulyar massasi M_k yoki yoruglik sindirish koeffitsiyenta n_d maʼlum bulishi kerak.
Kondensatning zichligini molekulyar massasi M_k va yorugʻlikni sindirish koeffitsiyenta p_(| maʼlum bulganda Kreg genglamasi orqali anikdanadi:
rs₅₊₁₀= 1,03 M_k/ M_k+44,29 g/sm³,
rs₅₊₁₀= 1,90646 n_d -1,96283 g/sm³
Kondensat molekulyar massasini Xresh tenglamasi orqali anikdash mumkin:
Lg Mc_5+J0= 1,939436+0,0019764 t_K+lg/2,1500 - n_d
Bu yerda; t_K - kondensatning urtacha qaypash harorati, °C.
Yuqoridagi tenglamapar boʻyicha anikdangan konden­sat zichligi, kondensatning tarkibiy qismi va molekulyar massasiga qarab anikdangan zichlikka nisbatan biroz xato- lik bilan aniqlanishi mumkin.
Kondensatning qovushqokdigi ham bevosita maxsus asbob - qovushqoq oʻlchagich (viskozimetr) orqali ulchanishi yoki maʼlum hisoblashlar orqali ulchanishi hamda anikdani shi mumkin.
Kondensatlarni tajriba xonasida har xil usullar bilan tadqiq qilish mumkin. Bu tadqiqotlar natijasida kondensatning asosiy fizik xossalari bilan bir qatorda uning qaypash harorati, qotish harorati, undan uglevodo- rodlarni ajralib chiqishi va boshqa xossalarni anikdash mumkin.
Kondensatning harorati pasayishi natijasida uning tarkibida parafin, serezin moddalari ajralib chiqa boshlaydi. Oddiy suyukdiklarning harorati pasaytirilgan da, maʼlum bir sharoitda suyuq holatidan qattiq holatiga utadi. Lekin kondensat yoki boshqa neft mahsulotlarining harorati pasaytirilganda, qattiq holagga oʻtishi birdaniga maʼlum bir haroratda utmay, balki sekin - asta utishi mumkin. Bu holda kondensatning avval rangi xiralashadi va sekin - asta qogadi.
Xiralanish boshlangan harorat kondensatning xi- ralanish harorati deyiladi. Odatda xiralanish jarayoni kondensat tarkibidan kristallsimon parafin moddalari- ning ajralib chiqishidan boshlanadi.
Parafin - serezin moddalarining kuplab ajralib chiqishi kondensat tarkibida kristallanish holatiga olib keladi. Sekin - asta kondensat tarkibida kristallar kupayib, oxiri qotish holatiga yetib keladi.
Kondensatning kristallanishi boshlangan harora gi uning kristallanish harorati deb, kondensatning qotish boshlangan haroragi esa kondensat qotish harorati deyi­ladi.
Xuddi shuningdek, kondensat haroragi oshganda qaynash boshlangan harorati kondensatning qaypash harorati deyiladi.
2.4. Konlarda neft, gaz va kondensatlarning oʻzgarish qonuniyatlari
Neft, gaz va kondensatlarning xususiyatlari kon xududi buyicha oʻzgaradi. Bu xodisalar vertikal mintaqalanishi bilan boglik,. Vertikal mintaqalanishning asosiy omilla- ri, yaʼni bosim, harorat, suvlarning dinamik va kimyoviy faolligi, yemirilish bilan bogʻlikdir. Ularning taʼsirida uyumlardagi neft, gaz va kondensatlar uzgarishi mumkin.