Neftgaz geologiyasi va geokimyosi

Tabiiy gazlar - uglevodorodlar va uglevodorod bulmagan birikmalardan tashkil topgan aralashmadir. Ular qatlamlarda gaz holda yoki neft va suvda erigai erigan holda uchraydi.
Tabiiy gaz - gaz konlaridan olinadigan gazlarning umumiy kurinishi S_pN_2p+2 ifodasi bilan anikdanib, metan gomologlari qatoridan tashkil topadi. Tarkibida uglevodo- rodlardan tashqari nouglevodorodlar - azot(M₂), uglerod (IV) oksidi (SO₂), vodorod sulfid (H₂S), shuningdek inert gazlar argon (Ag), geliy (Ne), kripton (Kg), ksenon (Xe) va msrkaptanlar bulishi mumkin. Merkaptanlar (bazan tiospirtlar dsyiladi) juda utkir, uziga xos xidi bilap ajralib turadi.
Sof gaz konlaridan chiqadigan gazlarning tarkibi nish 90-98% metan tashkil qiladi. Tabiiy gazlar tarkibi­da guyipgan uglevodorodlardan tashqari, tuyinmagap ugls- nodorodlar ham bulishi mumkin.
Gazlar tarkibidagi metan va ogʻir uglevodorodlarga qarab quruk (kashshoq) va moyli (boy)larga boʻlinadilar. Agar gazlar tarkibida metan kup bulsa, kuruk va aksincha kam bulsa, moyli dsyiladi. Misol uchun Shebelinskiy, Shimoliy Stavropol konlarining gazlarini tarkibini 97% gacha metan tashkil qiladi.
Tabiiy gazlar qanday uyumlardan oliiayotganiga qarab, quyidagicha tavsiflanadi:

1. 
   Sof gaz konlaridan olinadigan tabiiy gazlar. Bu gazlarda qech qanday suyuq xolatdagi uglevodorod bulmaydi na ular quruq gazlar xisoblanadi. .
   
2. 
   Neft bilan birga olinadigan yuldosh gazlar. Puldosh gazlar tarkibida metan kamroq mikdorda, lekin lap, propan butan va yuqori uglsvodorodlar kup buladi.»
   

Neft bilan birga olinadigan gazlar kuruk, yarim ci li va yogli [uruxlarga bulinadi. 1 m³ kuruk gazlar garki- bida benzin mikdori 75 g ga toʻgri keladi. Bunday gazlar- iiinir nisbiy zichligi (xavoga nisbatan) 0,75 atrofida buladi. Yarim yogli gazlar tarkibida benzin mikdori 75 - 150 g ni tashkil etadi. Nisbiy zichligi 0,9 -1,0. Yogli gaz- par tarkibida benzin mikdori 150 g dan yukori buladi va nisbiy zichligi 1,15 - 1,40 gacha yetishi mumkin.

3. 
   Gaz - kondensat konlaridan olinadigan gazlar. Bu gazlar kuruk gazlar bilan suyuq holatdagi kondensatlar vralashmasidan iborat buladi. .
   

L v val aytib utganimyzdek, gazlar tarkibida vodorod sulfid buladi. Vodorod sulfid (H₂S) - palagʻda tuxum xpdi keladigan juda zaharli gazdir. Odatda tarkibida vo­dorod sulfid bulgap gaz konlarini ishlatish ancha murak- kablashadi. Bunga sabab olinayotgan gaz tarkibida kapcha vo­dorod sulfid bor ekaligini oldindap bilish shartdir.
Tabiiy gazlar vodorod sulfid boʻyicha ham oʻ; gasnifiga egadir. Fak,at bu tasggif vodorod sulfid buyich£ aytilmasdan, balki oltipgugurt mikdori buyicha yoritiladi:

1. 
   oltingugurtsiz tabiiy gazlar, bunda vodorod sulfid 0,001 % hajmgacha bulipgi mumkin;
   
2. 
   kam oltingugurtli gazlar, tarkibida 0,001 day 0,3 % gacha vodorod sulfid bulipgi mumkin;
   
3. 
   urtacha mikdordagi oltingugurtli gazlar, bunde vodorod sulfid 0,3 % dan 1,0 % gacha bulishp mumkin;
   
4. 
   gokori mikdordagi oltingugurtli gazlar, bunda vodorod sulfid 1,00% dan kun rok, bulipgi mumkin.ʻ
   

Bu tasnifga qarab koplardagi gaz tayyorlagi inngoatlari xam har xil boʻladi. Oltingugurtsiz va kal/ o pingugurtli gaz konlarida oltingugurtpi tozalovchi gppnoatlar kurilib, tabiiy gaz konlarida oltingugurtnv gozalovchi igppoatlar kurilib, tabiiy gaz oltingugurgdav gula tozalaiadi va sof xoldagi oltipgugurt ajratib oligd mumkin. Agar tabiiy gaz tarkibida oltipgugurt qolsa isteʼmolchilarga gnu holda yetkazilsa, zaharlanishi mumkin, yoki hatto ggortlagpi xodisalari x,am bulipgi mumkin.
Uzbekistondagi Kultogʻ, Pomuk, Zsvardi, Shurtan, Olan kabi koplar urtacha mikdordagi oltingugurtli konlarg! va Oʻrtabuloq, Depgizkul, Kapdim kabi koplar oʻta yuqorv oltingugurtli koplarga kiradi. Ulardan olinayotgan tabiiy gazlar.lap asosap “Muborak gazpi qayta ishlash” va Shurtav ga shi gozalash zavodila sof oltipgugurt ajratib olinmokda/
Tabiiy gazlar tarkibida 0,05% dan yuqori geliy bulsa u x,am ajratib olinigpi shart. Chunki geliy xaly xujali!inipg juda kun tarmokdari uchun xomagnyo sifatid| ishlatiladi.
Tabiiy gazlarning asosiy fizik xossalariga uning molekulyar massasi, namlik mikdori zichligi, sikiluvchanlik, kovushkokligi, kritik parametrlari kiradi Tabiiy gazlarning asosiy fizik va kimyoviy xossalari I- ilovada berilgan