Neft va gaz kimyosi


Parafinlarni aromatlash reaksiyalari



Download 0,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/10
Sana29.05.2022
Hajmi0,79 Mb.
#615875
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
Neft-va-gaz-kimyosi- 1 (1)

1.2 Parafinlarni aromatlash reaksiyalari 
Neftni qayta ishlash sanoatida polimerlash jarayoni asosan oktan soni ≈80 
teng bo’lgan di-, tri – va tetrapropenlarni qayta ishlab polimer benzin olish uchun 
qo’llaniladi. Undan tashqari propen va buten saqlagan aralash xom ashyodan di-, 
tributenlar va polimer benzin olish mumkin. Jarayondagi katalizatorlar fosfor 
kislotasi asosida tayyorlanadi. Jarayonning termodinamikasi va mexanizmi 
Quyidagi jadvalda polimerlanish reakstiyasidagi propen va butenlarning ayrim 
xarakteristikalari keltirilgan 


13 
Polimerlangan alkenning polimerlash issiqlik effekti 1 71 8 

моль ni 
tashkil

Kj


etadi. Standart sharoitda 500-550K haroratda polimerlanish erkin 
gibss energiyasining kamayishi bilan boradi. Normal tuzilishga ega bo’lgan 1- 
alkenlarnikiga nisbatan, kerakli izoalkenlarning hosil bo’lishida Gibss energiyasi 1 

2 19 моль dan past va tarmoqlangan alkenlar hosil bo’lishi bilan boradigan

Kj

polimerlanishda standart Gibss energiyasining pasayishi ko’proq bo’ladi. 
Bosimning ortishi bilan polimerlanish tengligi darajasi ortadi. С Н reakstiyasi 
bo’yicha polenning o’zgarish darajasini bosimga

1

3 6 6 12 2С Н bog’liqligi. 
Polimerlanish karboniy kationli mexanizm bo’yicha borib, bunda alkenlar 
gaz fazasida bo’lib reakstiya katalizator yuzasida boradi. Shuning uchun 


14 
karbokationlar faqat qarama – qarshi ionlar donalarida adsorbstiyalangan 
ko’rinishda bo’lishi mumkin. Boshqacha aytganda buni ionli juftlikday ko’rish 
mumkin, bu erda anion katalizator fazasiga kiradi. Suyuq katalizator qo’llanilganda 
reakstiya katalizator plenkasida boradi va ionli juftliklarning bir qismi kinetik 
mustaqil ionlarga dissostiyalanishi mumkin. Polimerlanishning mexanizmini 
quyidagi sxema ko’rinishida yozish mumkin: 1). Alkenning protoklanishi: Alken 
molekulasiga π-bog’ bo’yicha karbokationlarning birlashishi: larning bog’lari 
mustahkamligi bir xil deb hisoblasak, bu

С6Н13 


А va 

С3Н7 


reakstiyani 
issiqlik effekti nolga yaqin. Kichik ion anion bilan kuchli reakstiyaga kirishadi va 
reakstiya endotermik bo’ladi. 3). Katalizatorga protanning berilishi: Bu reakstiya 
natijasida alkenlar hosil bo’ladi: Agar ikkala geksan ham (I) iondan hosil bo’lsa 
edi, 4-metil 2-pentenning chiqishi, 4-gistil 1-pentenning chiqishidan yuqori 
bo’lishi kerak edi, chunki birinchi holatda reakstiyaning issiqlik effekti 1 6 8 

моль ga yuqori. 4-metil 2-pentenga

Kj

nisbatan 4-metil 1-pentenning chiqishi 4 
marta ortiq. Ehtimol bu 4-metil 1- pentenning quyidagi sxema bo’yicha hosil 
bo’lishi bilan bog’liqIkkilamchi ionning birlamchi ionga izomerlanishi 1 

80
моль issiqlikni

Kj

sarflanishi bilan bog’liq. Lekin ikkinchi bosqich 1 

65 моль 
yuqori issiqlik

Kj effektida boradi.) Shuning uchun agar polimerlash protonning 
berilishidan tez borsa, reakstiyaning bir qismi yana ham tezroq bo’lishi kerak. 4) 
Proton alken molekulasiga qaytariladi: yoki Protonning karbonstionli propenga 
qaytarilishi natijasida 4-metil 1-pentenning hosil bo’lish reakstiyalari issiqliklari 
nisbati bir xil. 3 va 4 reakstiyalar natijasida bir xil mahsulot hosil bo’ladi shuning 
uchun ularni qaysi biri borayotganini aytish qiyin. 4 reakstiya ekzotermik, 3 
reakstiyaning tengligi o’ngga qarab ortadi shuning uchun katalizatorning 
kislotaliligi uncha katta emas. 3 reakstiya katta tezlikda boradi chunki bu reakstiya 
monomolekulyar, 4 reakstiya esa ikkinchi darajali, farqi shundaki aktivlanish 
energiyasi u yuqori bo’lmasligi kerak. Geksil ionning katalizatordan geksen holida 
ajratilishigacha ion (F) izomerlanishi mumkin. 


15 
(II)- (V) karbokationlarni katalizatorga protonlarni berilishida 2-metil 2-
penten, 2- metil 3-penten, 3-metil 2-penten, 2-metil 1-penten, 2,3-di metil 1-buten 
va 2,3 dimetil 2-buten hosil bo’ladi. C6 ionlari ham keyinC3 ionlari singari propen 
bilan ta’sirlashadi va natijada ionil karbokationlari hosil bo’lib ularning stabillashi 
natijasida nonenlar aralashmasi hosil bo’ladi. C6 ionlari reakstiyalaridan tashqari 
C9 ionlarining ham buzilishi bo’lishi mumkin, bu reakstiya oldingi reakstiyadan 
endotermik С5Н10

С4Н9 

hisoblanadi. Energetik jihatdan C9 ionlarining

С4Н8

va С5 Н11

lar С12Н25 ionining

hosil bo’lishi qulaydir. 
Polimerizastiyaning keyingi bosqichlarida buzilishi natijasida iptenlar va oktenlar 
hosil bo’lishiga olib keladi, natijada molekulada uglerod atomlari soni 3 dan ko’p 
bo’lgan polimerlar hosil bo’ladi. Polimerlarning hosil bo’lishi quyidagi ikkilamchi 
reanlarda boradi: С9Н18

С9Н19 

С6Н12 

С3Н7
6) Gidrid – ionni ajratish: C)A reakstiyalar natijasida alkenil ionlari va
alkanlar hosil bo’ladi. Alkenil ionlarining keyingi o’zgarishlari katalizator yuzasiga 
mustahkam bog’langan yuqori to’yinmagan mahsulotlar hosil bo’lishiga olib 
keladi. Bu o’zgarishlar quyidagi sxemadagi borishi mumkin. mahsulotlar. 
Quyidagi tipdagi reakstiyalar natijasida kam miqdorda stikloalkanlar va 
stikloalkenlarni hosil bo’lishi ham kuzatiladi. 


16 
C3-C4 alkenlarni polimerlash natijasida benzinning qaynash temperaturasi 
chegarasidagi izoalkenlar aralashmasi olishda kationli polimerlashning har xil 
katalizatorlari ishlatiladi.asosan amalda ikki xil farfor kislotasi asosidagi 
katalizatorlar qo’llaniladi. Suvda P2O5 ning erishi natijasida gamma fosfor 
kislotalar hosil bo’ladi. Eritma tarkibida 72,4% P2O5 ning bo’lishida H3PO4 
ortofosfat kislotasi hosil bo’ladi. Uning zichligi 1870 kg/m3 suyuqlanish harorati 
42,30C, qaynash harorati 255,30C ga teng. Eritma tarkibida R2O5 ning ortishi 
bilan (qator) molekulasida 105 gacha fosfor bo’lgan qator polifosforli kislotaar 
hosil bo’ladi. Tarkibida 79,7% P2O5 saqlagan eritma H4P2O7 tarkibga ega bo’lib, 
pirofosfor kislotasi deyildi. Bu tarkibli R2O5 ni kislotada 14% ortofosfat, 38% 
pirofosfor 23% tri-,13% tetro-, 7% penta-, 2% geksa-,1% gepta- va oktafosfat 
kislota izlari aralashmasidan iborat bo’ladi. Bunday kislota 610C da suyuqlanadi 
va 4270C da qaynaydi. Fosfor kislotalarining kuchi P2O5 miqdori ortishi bilan 
ortadi. 72,4% Gashmet kislotalilik funkstiyasi – 4,66 ni tashkil etadi. P2O5 80% 
P2O5 (≈110% H3PO4) kislotasi uchun – 5,72 ni tashkil etadi. SiO2 ga . 
Polimerizastiya




xemosorbstiyalangan H3PO4 uchun H0=-5,6 5,6 8,2 Н0
katalizatori sifatida fosfor kislotasining aktivligi uning konstentrastiyasi ortishi 
bilan ortadi. H3PO4 ning miqdori 100 dan 110% gacha oshganda kislotalilik 10 
marta ortsa, reakstiyaning tezligi 3 marta ortadi. Kislota konstentrastiyasining 
keyingi ortishi katalizatorni aktivligini pasayishiga va natijada katalizatorda 
smolasimon mahsulotlar to’planishiga olib keladi. H3PO4 ning jarayon uchun 
optimal miqdori 108-110%ni tashkil etadi. Reakstiya haroratida kislota ustidagi 


17 
suvning to’yingan bug’ bosimi kislota konstentrastiyasida ortiqroq. Agar xom 
ashyoda suv bug’i bo’lmasa, kislota degidratlanadi va uning konstentrastiyasi 
ortadi. Agar xom ashyoda suv bug’i miqdori ortiq bo’lsa, unda kislota 
konstentrastiyasi va uning aktivligi pasayadi. Shuning uchun kislota 
konstentrastiyasini kerakli maromda ushlab turish uchun xom – ashyodagi 
namlikni boshqarib turish kerak. Polimerizastiya katalizatori sifatida ikki xil 
ko’rinishdagim fosfor kislotasi foydalaniladi. Qattiq fosfor kislotasi – kizelgur 
poroshogiga (infuzornaya zemlya, kremniy oksidi amorf) ortofosfat kislotasi 
shimdirilib, tabletka holiga keltirilib 300-400 0C da toblanib tayyorlanadi. Fosfor 
kislotasi kizelgur poroshokini bog’laydi va tabletka kerakligicha mustahkam 
hisoblanadi, lekin u namlanganda kislota qovushqoqligi pasayib uning mexanik 
mustahkamligi pasayib ketadi. Katalizatorning yaqinlashtirilgan tarkibi 
quyidagicha Р2О5 SiO2

2Н2О

Fosfor kislotasi qisman SiO 2 bilan ximiyaviy 
bog’langan, qisman fizikaviy adsorbstiyalangan. Kvarstdagi suyuq fosfor kislotasi 
katalizatori kvarstli qumga kislota plyonkasi yotqizilgan. Bu katalizator suv bilan 
yuvish orqali engil regenerastiyalanadi va toza kislotani tez yutadi. Kvarst 
donalarining maydalanish darajasi ortishi bilan uning solishtirma yuzasi ortadi, 
lekin katalizator qatlamining gidravlik qarshiligi ham ortadi. Oddiy hollarda qvarst 
donalarining o’lchami 0,7-0,9 mm ni tashkil etadi. Bu katalizatorning kamchiligi 
shundaki kvarst yuzasidan kislotaning mexanik olib ketilishidadir. Ikkala 
katalizatorni solishtirma yuzasi 2-4 m2 /g uncha katta emas. Harorat Ishlab 
chiqarish sharoitlarida qo’llaniladigan harorat (175-2450C) intervalida reakstiya 
tezligi asosan modda almashinish, aktivlanish energiyasi 1 

20 30 моль lar orqali 
aniqlanadi.

Download 0,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish