Neft va gaz kimyosi

Nikolay Dmitriyevich Zelenskiy
(1861.6.2 — 1953.31.7) — kimyogar. 
Akademik (1929), organik kataliz haqidagi taʼlimot asoschilaridan. Moskva 
universiteti professor (1893). Siklopentanli va siklogeksanli uglevodorodlarni 
sintez qilgan. Siklogeksan va uning gomologlarini platina va palladiy 
katalizatorlari ishtirokida degidrogenlash yoʻli bilan aromatik uglevodorodlar 
olgan, shu usul bilan benzin va kerosin fraksiyalaridagi siklogeksanli 
uglevodorodlar miqdorini aniqyaagan, shuningdek, neftdan aromatik 
uglevodorodlar olgan. ZELENSKIY va uning shogirdlari shu sohadagi keyingi 
tadqiqotlarga asoslanib, siklopentanli uglevodorodlarning gidrogenoliz reaksiyasini 
kashf etishdi. 
1918—19 yillarda ZELENSKIY alyuminiy xlorid va alyuminiy bromid ishtirokida 
solyar moyi va neftdan kreking yoʻli bilan benzin olish usulini ishlab chiqib, 
sanoatga tatbik, etgan. G. Stadnikov bilan birga aldegidlar va ketonlardan 

---

22 
aaminokislotalar sintezlash usulini kashf etgan (bu usul 3elinskiy — Stadni kov 
reaksiyasi deb ataladi). 3. adsorbsiya va koʻmirli protivogaz yasash sohasida ish 
olib bordi.
[ 
Organik kimyoda ushbu reaktsiyani kashf etgan yoki o'rgangan tadqiqotchining 
nomini olgan juda ko'p reaktsiyalar mavjud. Ko'pincha reaktsiya nomi bilan bir 
nechta olimlarning ismlari paydo bo'ladi: bular birinchi nashrning mualliflari 
bo'lishi mumkin (masalan, Fischer - Tropsch jarayoni), reaktsiyani kashf etuvchi 
va tadqiqotchisi (Borodin - Xansdiker reaktsiyasi), olimlar bir vaqtning o'zida 
yangi reaktsiya natijalarini e'lon qilgan. 
An'anaga qarab, turli tillardagi ism juda boshqacha bo'lishi mumkin. Masalan, 
xuddi shu reaktsiya rus tilidagi adabiyotda "Borodin-Xunsdiekker reaktsiyasi", 
nemis tilidagi adabiyotda "Hunsdiecker-Reaktion" yoki "Hunsdiecker-Borodin-
Reaktion" va "Hunsdiecker reaktsiyasi" deb nomlanadi - inglizchada. Nemis 
adabiyotida Appel-Reaktion nomi bilan tanilgan trifenilfosfin va uglerod tetrahalid 
yordamida spirtlarni alkil halogenlarga aylantirish reaktsiyasi, qoida tariqasida, rus 
tilida nomlanmagan bo'lib qolmoqda [manba 1677 kun ko'rsatilmagan]. Ko'pincha 
reaktsiyalar nomlarida o'zlarining maktab olimlariga ustunlik beriladi. Bunday 
ismlar orasida harakat qilish qiyin. Ushbu maqola organik kimyoda asosiy nominal 
reaktsiyalar haqida ma'lumot qidirishni engillashtirish uchun yaratilgan. 

---

23 

---

24 
II. XULOSA 
Ushbu kurs ishini yozish davomida quyidagi xulosalarga kelindi: 
Aromatik uglevodorodlarning kimyoviy va fizik xossalari o’rganildi 
Parafinlarni aromatlash reaksiyalari ko’rib chiqildi 
Zelenskiy Kazaniskiy reaksiyalari mohiyati o’rganildi