Neft va gaz kimyosi

Aromatik, oddiy va qoʻsh bogʻlanishlarning ayrim tavsiflari
Bogʻlanish 
turi 
Gibridlanish 
turi 
Bogʻlanish 
burchagi 
Bogʻlanish 
uzunligi, nm 
Bogʻlanish 
energiyasi, 
kJ/mol 
Oddiy (— C 
— C —) 
sp
3
109°2
8ʼ 
0,154 
350 
Qoʻshbogʻ (— 
C = C —) 
sp
2
120° 
0,134 
612 
Uch bogʻ (— 
C ≡ C —) 
sp
180° 
0,120 
830 

---

10 
Aromatik 
bogʻlanish 
sp
2
120° 
0,140 
490 
Aromatik uglevodorodlar sistematik nomenklatura boʻyicha 
arenlar
deb 
ataladi. Benzol molekulasining vodorod atomlari radikallarga almashinganda 
benzolning gomologlar hosil boʻladi. 
Benzol 
Metilbenzol Etilbenzol 
Propilbenzol 
C
6
H
5
— H C
6
H
5
— CH
3
C
6
H
5
— C
2
H
5
C
6
H
5
— C
3
H
7
Benzolning gomologlarini nomlash uchun shakllangan trivial nomlashlar 
ham ishlatiladi: metilbenzol — 
toluol
, dimetilbenzol — 
ksilol
, izopropilbenzol —
 
kumol
, vinilbenzol — 
stirol
 deb ataladi. Molekulasida bir necha radikallar boʻlgan 
birikmalarni nomlash uchun benzol halqasidagi uglerod atomlari raqamlanib, 
birikma nomlanganda oʻrinbosar (radikal)ning oʻrni sonlar orqali koʻrsatiladi. Agar 
benzol molekulasining ikkita vodorod atom radikallarga almashingan boʻlsa, u 
holda benzolning 
orto-
, 
meta-
, 
para-
hosilalari paydo boʻladi. Ular qisqacha 
birinchi harfi bilan belgilanadi: 
orto — o
, 
meta — m
, 
para — p
. Shuningdek, 
harflar oʻrniga sonlar orqali belgilash ham qabul qilingan. 

Arenlar asosan toshkoʻmir smolasi va neftni fraktsiyalash yoʻli orqali 
haydab olinadi. Shu bilan birga toshkoʻmirni kokslaganda va neftni haydashda 
hosil boʻladigan gazlarni sintezlash orqali ham 
olinadi. Alkanlarni katalizator ishtirokida aromatlab degidrogenlashda (riforning) 
benzol va uning hosilalari hosil boʻladi. 
