Neft va gaz kimyosi

K I R I S H 
Organik birikmalarni ishlab chiqarish qadimdan boshlangan, ammo u uzoq 
yillar davomida tabiiy materiallar tarkibidagi mahsulotlarni (qand-shakar, skipidar, 
o'simlik va hayvon moylari hamda yog'lari va boshqalar) ajratib olishga asoslangan 
yoki murakkab tabiiy mahsulotlarni oddiy moddalarga (oziq-ovqat mahsulotlarini 
spirt va sirka kislotasiga, yog'larni sovun va gliseringacha) parchalashga 
asoslangan edi. 
XIX asrning o'rtalariga kelib organik kimyo taraqqiyotida yirik 
muvaffaqiyatlar qo'lga kiritildi. A.M.Butlerovning organik moddalarning tuzilish 
nazariyasi yaratildi, fizika, kimyo va texnik fanlarning yutuqlari, toshko'mirni 
kokslashdan hosil bo'luvchi qo'shimcha mahsulotlarga asoslangan xomashyo 
bazasining yaratilishi va boshqalar, organik sintezning paydo bo'lishiga, ya'ni, 
oddiy moddalardan murakkab moddalarni olishga olib keldi. 
O'zbekiston neftgaz sanoati ayni kunda mamlakat iqtisodiyotining eng yirik 
tarmoqg’i hisoblanadi va energetikaning muhim asosini tashkil etadi. 
Hozirgi zamon jahon neftni qayta ishlash sanoati yoqilg’ilar sifatiga, 
chiqindi gazlarning midqoriga bo’lgan talabning ortishi bilan xarakterlanadi. 
Yonganida atmosferaga qo’rg’oshinning zaharli birikmalari chiqaradigan 
etilirlangan benzin ishlab chiqarish tabora kamayib bormoqda.
O’zbeekistonda ham dunyoning boshqa davlatlari kabi qo’rg’oshin 
birikmalarisiz benzin ishlab chiqarish va ekologik toza benzinga to’liq o’tish, 
atrof-muhitni muhofaza qilish, aholi sog’ligini saqlash borasidagi eng muhim 
yo’nalshlardan biri hisoblanadi
1
.
Hozirgi kunda rivojlangan davlatlarda benzinning oktan sonini oshirishda 
aromatik aminlar, oksigenatlar- alifatik spirtlar, oddiy efirlar (metil-uchlamchi 
butil 
efiri) 
metallosenlardan 
foydalanilmoqda. 
Aromatik 
aminlar 
va 
metallosenlarning qimmatligi va xom ashyo bazasining mavjud emasligi ulardan 
katta miqdorda foydalanishga imkon bermaydi. Shuning uchun ham arzon sanoat 

---

5 
xom ashyolari asosida yangi, ekologik toza oktan sonini oshiruvchi qo’shimchalar 
yaratish va ishlab chiqarish eng dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. 
Mazkur mavzuni tanlashimdan asosiy maqsad Respublikamizdagi neft va 
gaz kondensatlariga asoslangan kimyo sanoati korxonalari, hamda ulardan samarali 
foydalanishni o’rganish maqsad qilib olingan. Ma’lumki, y