Navoiy Kon Metallurgiya kombinati Navoiy Davlat Konchilik instituti Konchilik fakulteti Noyob va radioaktiv metall rudalarini qazib olish va qayta ishlash kafedrasi

Anionalmashuv ekstraksiya
Gidrometallurgiyada ishlatiladigan anionalmashuvchi ekstragenlarning hammasi aminlar sinfiga tegishli (organik asoslar).
Aminlar – ammiakninng hosilasidir.
To‘rtlamchi amin asoslarining tuzlari metall anionlarini quyidagi mexanizm bo‘yicha ekstraksiyaladi:

bu yerda
n – metall anionining zaryadi;
m – TAO tuzi anionining zaryadi;
Y – kislota anioni.
Kationalmashuv ekstraksiyaga quyidagi tenglamani misol tariqasida ko‘rsatsak bo‘ladi:

Anionalmashuv ekstragentlar bilan ekstraksiyalash jarayonining muvozanatini quyidagi misolda ko‘rib chiqamiz.
Anionalmashuv ekstraksiyasida sodir bo‘ladigan kimyoviy jarayonlarni quyidagi umumiy tenglama bilan ifodalash mumkin:

Reaksiyaning muvozanat doimiyligi

bu tenglamada

bu holda
bo‘ladi.
Uranni kationalmashuv dialkilfosfati bilan ekstraksiyalash mexanizmi:
2NH₄R₂PO₄ + H₂SO₄ = (NH₄)₂SO₄ + 2HR₂PO₄
UO₂²⁺ + 2HR₂PO₄ = UО₂(R₂PO₄)₂ + 2H⁺
bunda R=C₈H₁₇
Uranni uchlamchi amin bilan ekstraksiyalash da asosan uchlamchi amin xususiyati (anionalmashuv reaksiyasi mexanizmi):
2R₃ N+ H₂SO₄ = [R₃NH]₂SO₄
[R₃NH]₂SO₄ + UO₂[SO₄]₂^2- = [R₃NH]₂UO₂[SO₄]₂ + SO₄^2-
1.3.Ekstragentlar turlari.
Ekstragentlarga qo’yiladigan talablar va ularning turlari:
Sanoatda muvaffaqiyatli qo`llanilishi uchun ekstragent quyidagi xossalarga:
- yuqori ekstraksiyalash va tanlovchanlik qobiliyatiga, suvli eritmalarda erimaslik va barqarorlikka (oksidlanmaslik, qaytarilmaslik, gidrolizlanmaslik), suvli eritmaga nisbatan farqli zichlikka (kam yoki yuqori), kam qovushqoklikka, zaxarsiz, bo‘g‘lanmaslik, alanganlamaslik xususiyatlarga xamda arzon va suyultiruvchida oson erish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak.
Sanoatda ishlatilayotgan ekstragentlarni ularning metall ionlari bilan birikish xususiyatlarga qarab ikki toifaga - betaraf va ionalmashuvchi ekstragentlarga bo‘lish mumkin.
Betaraf ekstragentlarga tarkibida elektron-donor qobiliyatli faol atomi bo‘lgan organik birikmalar kiradi.
Ikkinchi guruh ekstragentlarga organik kislotalar va asoslar hamda ularning tuzlari kiradi. Ular suvli eritmada o‘zlarining kation va anionlarini eritmadagi boshqa, bir xil ishorali kation yoki anionga almashtirish qobiliyatiga ega. Ionalmashuvchi ekstragentlar, almashuvchi ionlarining turiga qarab, kationalmashuvchi va anionalmashuvchilarga tasniflanadi. Ekstraksiya jarayonlari, qo‘llanilayotgan ekstragentning turiga qarab betaraf ekstragentlar bilan ekstraksiyalash, ionalmashuvchi ekstraksiya va kation almashuvchi ekstraksiyalarga farqlanadi.