|
1.4. Ekstraksiya jarayonida ishlatiladigan dastgohlar.
Ekstraksiya jarayoni ikki xil usulda - davriy va uzluksiz olib borilishi mumkin. Qaysi bir usulni tanlash asosan taqsimlanish koyeffisentining qiymatiga va eritmaning miqdoriga (zavodning quvvatiga) bog‘lik.
Agar, D katta qiymatga va metalli eritmaning hajmi nisbatan kichik bo‘lsa, davriy usul qabul qilinadi.
Davriy usulda ekstraksiyalash uchun (ekstraktor) ekstraksiya jarayoni olib boriladigan dastgoh ma’lum hajmdagi eritma bilan to‘ldirilib, unga aniq miqdordagi ekstragentning bir ulushi qo‘shiladi va 5 - 10 minut davomida aralashtirladi. So‘ngra aralashtirgich to‘xtatilib, fazalar ajralgunga qadar kutiladi. Organiq faza yengil bo‘lganligi sababli u eritmaning yuqori qismida yig‘iladi va mahsus jumrak yordamida boshqa idishga o‘tqaziladi
4-rasm.Davriy ekstraksiya jarayonini amalaga oshirish usuli va dastgoh ining sxemasi
Dastgohda qolgan eritmaga ekstragentning yangi bir ulushi qo‘shilib, jarayon qaytariladi va kerak bo‘lsa, jarayon uchinchi, to‘rtinchi va xokazo marta qaytarilishi mumkin. Metall to‘liq organik fazaga o‘tkazilgandan keyin suvli faza chiqindixonaga yoki undan boshqa moddalarni ajratib olish uchun, yig‘ilgan organik faza esa reekstraksiyaga jo`natiladi.
Taqsimlanish koeffisenti kichik qiymatga ega bo‘lib, eritmaning hajmi katta bo‘lgan hollarda undan metallni ajratib olish uchun uzluksiz ekstraksiya usulini qo‘llash maqsadga muvofiqdir.
Uzluksiz ekstraksiyani to‘siqli (nasadkali) yoki likopchali pulsasiyalanuvchi kalonnalarda, aralashtiruvchi - tindiruvchi va markazga intilma ekstraktorlarda olib boriladi.
Ekstraksiyalash kalonnalari tik quvurdan iborat bo‘lib, uning ma’lum qismi yumaloq (yoki cho‘zinchoq) shakldagi (sopol, chinki yoki po‘lat) soqqalar bilan to‘ldiriladi. Kolonnaning bu qism nasadka deb ataladi. Nasadkaning vazifasi eritma va organiq suyuqlikni parchalab, ularning muloqot yuzalarini kattalashtirishdir.
Metalli eritma
Kolonnaning pastki qismidan organik suyuqlik ustki qismidan suvli eritma beriladi. Og‘irlik kuchi hisobiga eritma yuqoridan pastga, organik modda esa yengil bo‘lganligi sababli pastdan yuqoriga qarab harakatlanadi. Kolonnaning nasadkasiz yuqori qismida fazalar ajraladi va ekstrakt jumrak ork«shi kolannani tark etadi. Suvli eritma esa sifon yordamida kolonnaning pastki qismidan boshqa dastgohga uzatiladi.
Sifon kollonadagi eritma balandligini bir xil ushlab turishga xizmat qiladi.
Ekstraksiyalash kolonnasi ichiga nasadka o‘rniga bir-biridan ma’lum balandlikda bir qancha likopchalar o‘rnatilgan bo‘lsa, bu dastgoh likopchali kolonnnalar deb ataladi.
Suyultirgich
Suv fazasi
Teshikchalar yuqoriga va pastga qarab egilgan qirqimlar bo‘lib, bu qirqimlarning yo‘nalishi qo‘shni likopchalardagi qirqimlarning yo‘nalishiga qarama-qarshi bo‘ladi. Bu eritmaning parchalanishiga va unga aylanma-ilgarilama harakati bilan eritmani pastga qarab, organiq suyuqlikni esa yuqoriga qarab yurishiga imkon beradi. Likopchali kolonnalarda ekstragent bilan metalli eritma juda yaxshi aralashadi.
Nasadkali va likopchali kolonnadagi eritmaga ilgarilanma-qaytma harakat (pulsasiya) ato etilsa, bu dastgoh larning unumdorligi 3- 4 marta ortishi mumkin. Pulsasiya siqilgan havo (kompressor) yordamida amalga oshiriladi.
Eritmalardan metallarni ekstraksiya usuli bilan ajratib olish uchun aralashtiruvchi- tindiruvchi ekstraktorlardan ham foydalaniladi.
Aralashtiruvchi - tindiruvchi ekstraktorlar to‘rtburchakli qo‘tisimon shakldagi dastgohdir
Металли эритма
Экстрагент
Экстракт
Оғир сув фазаси
5-rasm.1- to‘siq; 2- val; 3- aralashtirish kamerasi; 4- turbina; 5- tindirish kamerasi.
Ekstraktorning ichki qismi katakchalarga bo‘lingan
Birinchi guruh katakchalar ekstragent bilan eritmani aralashtirish uchun ikkinchi guruh katakchalar esa aralashmani tindirib, uni organiq va suvli fazalarga ajralishga hizmat qiladi. Katakchalar bir - biriga tutashtirilib ketma-ketlikni (kaskad) hosil qiladi. Metalli eritma organiq suyuq liqqa qarama-qarshi yo‘nalishda harakat qiladi. Yangi metalsiz orgnaniq faza konsentrasiyasi eng oz bo‘lgan eritma bilan uchrashadi. Bu eritmadan metallni to‘liq , ajratib olishga imkon beradi.
Aralashtiruvchi - tindiruvchi ekstraktorlarning afzalliklari-bu dastgohlarning ko‘p bosqichli jarayon uchun samaraliligi, besunaqay bo‘lsa ham pastkam binolarga joylashtirish mumkinligidir. Kamchiligi esa aylanuvchi qismlarining ko‘pligi, fazalarini sekin ajralishidir.
Сув фазасини
чиқиши
Экстрагент
Аралаштиргич
Металли (дастлабки) эритма
Тиндириш камераси
Органик фаза
Сув фазаси
Ювувчи эритма
Экстракт
2
1
6-rasm.Aralashtiruvchi-tindiruvchi ekstraktorda olib boriladigan ekstraksiya jarayonining sxemasi.
Yuqorida aytib o`tilgan ekstraktorlarning unumdorligi asosan organik va suvli fazalarning ajralish tezligiga bog‘liq, chunki metall ionlarining organik fazaga o‘tish tezligi katta bo‘lib, 3-5 daqiqa yetarli. Ma’lumki, ekstraksiyalash jarayonlarida massa o`tkazishning samaradorligi massa berish yuzasi va o`rtacha harakatga keltiruvchi kuchga to`g`ri proporstional. Ekstraktorlarda massa almashinish yuzasini oshirish maqsadida suyuq fazalardan biri tomchi holida purkaladi. Dispers va dispersion fazalar o`rtasida massa o`tkazish jarayoni sodir bo`ladi. Ekstraktorda yuqori harakatga keltiruvchi kuchga erishish uchun jarayondagi oqimlar ideal siqib chiqarish sharoitida o`zaro to`qnashishi tashkil etiladi. Buning uchun ekstraksiyalash jarayoni yupqa qatlamda nasadkali, markazdan qochma ekstraktorlarda ularni seksiyalash yoki ko`p pog’onali seksiyalangan qurilmalarda olib boriladi. Jarayon tashkil etilishiga qarab ekstraktorlar davriy va uzluksiz prinstipda ishlaydigan bo`ladi. Jarayonda qatnashayotgan fazalar to`qnashuviga qarab ekstraktorlar 3 guruhga bo`linadi: aralashtirib -tindiruvchi; differenstial kontaktli va pog’onali yoki seksiyali.
Do'stlaringiz bilan baham: |
