Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti biologiyaning kontseptual asoslari

Nazorat savollar:

1. 
   Viruslarni o`rganuvchi fan nima deyiladi?
   
2. 
   Virus so`zining ma`nosini ayting?
   
3. 
   Viruslarni birinchi bo`lib kim aniqlagan?
   

6- 7-Mavzu: Hujayra evolyutsiyasi to’g’risidagi qarashlar. Hujayra xillari va farqlari.

Reja:
1.Sitologiya hujayra haidagi fan.

2.Sitologiya fаnining pаydо bo`lishi, qisqаchа tаriхi.
3.Sitologiyada fanida qo`llаniladigan o`rgаnish mеtоdlаri.
4. . Hujayra nazariyasi va uning yaratilish tarixi.


Tayanch iboralar: sitologiya, yorug`lik, ul’trаfiоlеt, lyuminоssеnt vа elеktrоn, fаzоkоntrаst, intеrfеrеnsiоn, pоlyarizаsiоn, lyuminеssеnt mikrоskоplаr, fiksаsiya, mikrotom, mikromanipulyator, radioaftografiya, sitoximiyaviy, gistoximiyaviy, mikroxirurgiya.

Sitologiya (yunoncha cytos – hujayra, logos – ta`limot, fan) hujayraning strukturasi, vazifasi, ko`payishi, evolyutsiyasi va kelib chiqishini o`rganadi. Tirik organizmlarning barchasi (viruslardan tashqari) hujayralardan tashkil topgan, hujayra tirik organizmlar tuzilishining asosiy birligidir. Sitologik tadqiqotlar uchun bir hujayrali organizmlar, bakteriyalar va ko`p hujayrali organizmlar asosiy ob`yekt bo`lib xizmat qiladi. Bakteriya va sodda organizmlar uchun “hujayra” va “organizm” tushunchasi mos keladi. Chunki ular bir hujayradan tashkil topgan organizmlar bo`lib, mustaqil hayot kechiradilar.

Bu kurs davomida hujayraning tuzilishi, umumiy qonuniyatlari, tekshirish uslublari. Rivojlanishi, tarixi kabi masalalar o’rganiladi. Sitologiya umumbiologik fanlarning bir tarmog’i bo’lib rivojlandi, ayniqsa keyingi yillarda o’rganishni murakkab usullarining paydo bo’lishi bir qancha fanlar bilan aloqaasini yanada mustaxkamladi. Jumladan, gistologiya, embriologiya, individual taraqqiyot biologiyasi, immunologiya va boshqalar bilan tadqiq qilinishi bilan birga o’rganilmokda.
Binobarin, sitologiyada konkret tadqiqot obekttlari, shuningdek, murakkab tekshirish uslublari mavjud bo’lib, uni tarmoqlarga bo’lib o’rganishni taqozo etmoqda. Natijada sitologiyaning xozirda sitoximiya, sitofiziologiya, qiyosiy sitologiya, eksperimental sitologiya, tasviriy sitologiya, evolyusion sitologiya, ekologik sitologiya kabi hozirgi zamon soxalari yuzaga keldi
Sitoximiya - hujayraning kimyoviy tarkibini, xossalarini o’rganadi. Uning afzalligi organoidlar alohida - alohida bo`yab o’rganiladi. Masalan: DNKni o`rganishda alohida o’ziga xos buyoqda bo`yaladi. Hujayraning boshqa q`ismlari deyarli bo`yalmaydi. Bu usul yordamida hujayraning oqsillari, fermentlari, aminokislotalari, uglevodlari va boshqa organik moddalarini aniqlash, o’rganish mumkin.
Sitofiziologiya – hayvon va o’simlik hujayralarini mikroskopik tuzilishini, uning vazifasiga boglab o’rganadi. Jumladan: organoid mitoxondriyalarda sodir bo’ladigan o’zgarishlar fiziologik tadqiq qilinadi. energetik manba nuqtai nazaridan o’rganiladi.