Навоий “хамса” сидаги баъзи образлар талқинига доир

Alisher N
avoiy “Xamsa”sining o`rganilmagan, o`rganiladigan jihatlari 
anchagina.Shoir asarlaridagi mazmun, mohiyatni anglash,undagi obrazlar, 
badiiy jihatlarni o`quvchi tushunadigan tarzda sharhlash bugunning muhim 
vazifalaridan. 
Mazkur kitobda “Xamsa”dagi obrazlar talqiniga alohida e’tibor 
qaratildi.Dostonlarda Farhod,Shirin,Xusrav,Xoqon,Layli, Majnun, Navfal, 
Bahrom, Dilorom, Farrux, Axiy, Sa’d, Mas’ud, Juna, Mehr, Suhayl, Navdar, 
No`mon, Muqbil, Mudbir,Iskandar, Doro, Ravshanak,ko`plab olimlar, ota-
onalar obrazi uchraydi. Ayni paytda, Husayn Boyqaro,Badiuz- 
Zamon, Shoh G`arib Mirzo kabi hukmdorlar madh etilgan o`rinlar, Nizomiy, 
Xusrav Dehlaviy, Abdurahmon Jomiy kabi mashhur shoirlar nomlari ko`zga 
tashlanadi.Kitobda bu obrazlar talqiniga emas,balki dostonlardagi ana shu 
timsollar bilan bo`g`liq voqea-hodisalar,kechinma- 
lar jarayonida shoir fikrlari,qarashlarini yanada yorqinroq,aniqroq tasvirlash 
maqsadida misralarga singdirilgan,o`quvchiga unchalik ham tanish bo`lmagan 
payg`ambarlar,diniy-tasavvufiy, Surush,mifologik obrazlar xususida mulohaza 
yuritildi. “Xamsa”da payg`ambarlar nomlari kiritilgan o`rinlar, misralar aniqlab 
olindi.Odam Atodan boshlab,payg`am- 
barimiz Muhammad (a.s.)gacha o`tgan mashhur payg`ambarlar,ular bilan 
bog`liq ma’lumotlar qayd etildi.Misralar tahlilga tortildi.Mashhur so`fiy- 
lar,ularning hayoti,qilgan ishlari, “Xamsa”da nima maqsadda tilga olingani 
bilan bo`g`liq mushohadalar bayon qilindi.Nisbatan kam ma’lumotga ega
bo`lganimiz Surush haqida fikrlar bildirildi.Asarda Xizr, Bahrom Go`r 
mavjud o`rinlar atroflicha tahlil qilindiki, bu o`quvchilarning nazariy bilimini 
boyitadi, “Xamsa” mohiyatini anglashni osonlashtiradi. 
Kitobning katta qismini dostonlarning badiiyati bilan bo`liq jihatlar tashkil
qiladi.Unda “Farhod va Shirin” dostoni misolida she’riy san’atlar,xususan, 
lafziy san’atlar, “Xamsa”da xalq maqollarining qo`llanishi, turli afsona va 
rivoyatlarga ishora qiluvchi xos baytlar, tush manzaralari, ramzlar xususidagi 
mulohazalar bildirilib, ularning asardagi maqsad va vazifalari talqin qilindi.Shu 
asosda o`quvchiga noma’lum, nazariy bilimini boyituv- 
chi fikrlar bayon qilindi. 
Kitobning uchinchi bobi “Xamsa” mohiyatini anglashga yo`naltirildi. 
Asarda qanoat tushunchasi,ayrim hikoyatlar tahlili,hikmatomuz baytlar 
saralab olindi, kitobxonga saboq bo`luvchi pand-nasihatlar talqin etildi. 
Bu ham “Xamsa”ning buyukligi,shoir g`oyalarining abadiyligini ko`rsata- 
di.Bularni tushunishda o`quvchiga osonlik tug`diradi. 

---

 154 
Umuman olganda, Navoiy “Xamsa”si mangu sarchashma.Ma’naviyati- 
mizning tuganmas xazinasi.U har bir davr,har bir zamonda o`z ahamiyatini 
saqlab qolaveradi.Asardagi g`oyalar eskirmas.Komil inson,ma’naviyati, 
dunyoqarashi mukammal shaxs ehtiyoji bor ekan, Navoiy “Xamsa”siga 
suyanaveriladi.