|
Aziziddin Nasafiyning hayoti va faoliyati.
Aziziddin Nasafiy hijriy 700
yillarning (milodiy 1200-1300 yillar) yirik faylasuf shoiri va buyuk
tasavvufchilaridan biri bo„lgan. U mazkur davrning yirik so„fiysi Sa‟diddin
Hamaviyning muridi yoki boshqacha aytadigan bo„lsak, shogirdi hisoblangan.
Aziziddin Nasafiy o„zining ko„plab asarlarida u kishini hurmat va ehtirom ila
“keksa (pir)”, “murod”, “bizning shayx” va boshqa nomlar bilan atagan. Aziziddin
Nasafiy qoraxoniylar, saljuqiylar, g„aznaviylar va mo„g„ul xonlarining
bosqinchilik, talon-tarojlik davrida yashagan.
Aziziddin Nasafiy taxminan 1240 yilda Nasaf shahrida (hozirgi Qarshi
shahrida) dunyoga kelgan. U kishining otasi ma‟lumotga ega, o„qimishli kishi
bo„lgan bo„lsa kerak. Yoshlik chog„larini tug„ilgan qadrdon shahrida o„tkazadi va
dastlabki savodini shu yerda chiqargan. Shundan keyin, ilm olishni davom ettirish
maqsadida Buxoroga keladi va tahsil olishni o„sha yerda davom ettiradi. Aziziddin
Nasafiy Buxoroni tark etib, Xurosonga yo„l oladi, bir necha vaqt Baxrabodda
ustozi Shayx Sa‟diddin Hamaviyning uyida yashaydi, keyinchalik esa Isfaxon va
36
SHerozga yo„l oladi. O„zining chuqur bilimi va qobiliyati tufayli shayxlik
martabasiga erishgan.
Aziziddin Nasafiy tasavvuf va falsafaning xilma-xil masalalariga oid ko„plab
kitoblar yozgan. “Maqsad ul-akso” (“So„nggi maqsad”), “Kashf ul-haqoyiq;”
(“Haqiqatlar kashfi”), “Zubdat ul-haqoyiq” (“Haqiqatlar qaymog„i”), “Kitob ul-
inson al-komil fi ma‟rifat al-vofir” (“Komil inson haqida kitob”), "Manozil us-
soirin” (“Yo„lovchilar qo„nalg„asi”), “Usul va furu‟” (“Ildizlar va shoxlar”) nomli
asarlari shular jumlasidan. U o„z asarlarida tasavvuf axloqi tamoyillarini targ„ib
qilgan.
Aziziddin Nasafiyning ilmiy merosi
. Aziziddin Nasafiyning “Zubdat ul-
haqoyiq” asari o„zbek tiliga Najmiddin Komilov tomonidan tarjima qilingan. Bu
asar 2 ta bob, 6 ta asl va 38 ta faslga bo„lingan.
Olim asarlarining XVI-XX asrlarda ko„chirilgan qo„lyozma nusxalari bugungi
kunda Toshkent, London, Leyden, Vena, Tehron, Kalkutta, Istanbul, Sankt-
Peterburg, Dushanbe shaharlaridagi kutubxonalarda, O„zbekiston Fanlar
akademiyasi Sharqshunoslik instituti qo„lyozmalar jamg„armasida saqlanmoqda.
Bu nusxalar faylasuf olimning faqatgina musulmon dunyosida emas, balki jahonda
ham katta shuhrat qozonganidan dalolatdir. Aziziddin Nasafiy Eronning Abrkuh
shahrida vafot etgan.
Hozirgi vaqtda butun bashariyat globallashuv zamonida, g„oyalar kurashi o„ta
faollashgan, ba‟zi ekstremistik kuchlar islom dinini o„zlariga niqob qilib olib,
g„arazli maqsadlarda foydalanayotgan davrda yashamoqda. Bu qaltis va murakkab
vaziyatda birinchi navbatdagi vazifa shuki, ayrim musulmonlarning o„zlari
aqidaparastlikdan xalos bo„lmoqliklari shart. Aks holda, dunyo miqyosida tinchlik
va barqarorlikka erishish nihoyatda mushkuldir. Globallashuv asrida jahonda
tinchlik o„rnatishning eng muhim tamoyillaridan biri diniy bag„rikenglik
hisoblanadi. Bu o„z navbatida har bir insondan e‟tiqodi mustahkam bo„lgan holda
boshqa dinlar, boshqa e‟tiqod va an‟analarni ham ma‟lum darajada o„rganishni
37
taqozo etadi. Aslida aqidaparastlik deyarli barcha diniy e‟tiqodlarda mavjud ekani
sir emas. Shu nuqtai nazardan, inson ongi va qalbi uchun kurash keskin tus
olayotgan bir paytda dindan g„arazli maqsadlarda foydalanayotgan turli oqimlar
faoliyatiga munosib baho berish bugungi kunning dolzarb vazifalaridandir.
Prezidentimizning Parlamentga taqdim etgan Murojaatnomasida hozirgi kunda
O„zbekiston kitob fondlarida 100 mingdan ziyod qo„lyozma asarlar
saqlanayotganini aytib o„tildi. Ammo bu nodir kitoblar hali to„liq o„rganilmagan,
ular olimlar va o„z o„quvchilarini kutib turibdi. Davlatimiz rahbari juda asosli
ravishda uqtirganidek, ushbu noyob asarlarda bugungi davr o„rtaga qo„yayotgan
juda ko„p dolzarb muammolarga javob topish mumkin. Zero, ulug„ ajdodlarimiz
asarlaridagi islom dinining asl insonparvarlik mohiyatini chuqur ochib beradigan,
barcha odamlarni ezgulik, mehr-oqibat va hamjihatlik yo„lida birlashishga da‟vat
etadigan teran ma‟noli fikr va g„oyalar bugun ham o„z qimmati va ahamiyatini
yo„qotgan emas. Afsuski, biz ana shunday noyob meros vorislari, shunday boylik
egalari bo„laturib, ularni har tomonlama o„qish-o„rganish, xalqimiz, avvalo, unib-
o„sib kelayotgan yoshlarimizga, jahon hamjamiyatiga yetkazish bo„yicha haliga
qadar yetarli ish qilayapmiz deya olmaymiz. Holbuki, diniy jaholatga, zararli
oqimlarga qarshi ma‟rifat bilan kurashish kerakligi haqida ko„p gapiriladi. Shuni
unutmaslik kerakki ma‟rifat, ma‟rifiy bilimlar, islom huquqi bo„yicha keng
tushunchalar, avvalo, ota-bobolarimiz bizga qoldirib ketgan mana shunday
mo„tabar kitoblaridadir. Ushbu muammoning negiziga nazar tashlaydigan
bo„lsak, O„zbekiston kitob fondlarida mavjud qo„lyozma asarlarning atigi 15
mingtasi kataloglashtirilgani, ammo shu ozgina qism qo„lyozmalar ham hatto
raqamlashtirilmagani, ya‟ni elektron shakllari yaratilmagani bu borada qilinadigan
yumushlar hali ko„p ekanligini aniq-tiniq ko„rsatib turibdi. Shu nuqtai nazardan,
O„zbekiston hududida islom sivilizatsiyasi erishgan yutuqlar va bu boradagi boy
ma‟naviy merosimizni tizimli asosda chuqur o„rganish va har tomonlama ilmiy-
amaliy tahlil qilishni ta‟minlash maqsadida ushbu yo„nalishdagi ilmiy va diniy
asarlarning yagona katalogini tuzish maqbul
ish
bo„lar edi.
38
Bo„lajak katalogdan milliy va xorijiy kutubxonalarda saqlanayotgan turli
to„plamlar, jumladan, litografik va qo„lyozma manbalar, tarixiy hujjatlar,
arxeologik topilmalar, yodgorliklar va osori atiqalar kabi ma‟rifiy islom g„oyalarini
targ„ib etishga qaratilgan barcha tarixiy manbalar joy olishi maqsadga muvofiq
bo„lardi. Davlatimiz rahbari muntazam e‟tiborimizni qaratib kelayotganidek, unib
o„sayotgan farzandlarimiz tafakkurini aqoid masalasida Imom Abu Muin Nasafiy
kabi ulug„ allomalarimiz ma‟naviy merosi negizida to„g„ri shakllantirish yoshlar,
ta‟bir joiz bo„lsa, butun jamiyatning hayoti va kelajagini mafkuraviy tahdid
ta‟siridan saqlab qolishda eng oqilona ma‟rifiy yo„ldir. Tabiiyki, bularning
barchasi xalqimiz, ayniqsa, voyaga yetayotgan barkamol avlodimiz ongu shuuriga
sof e‟tiqodni singdirish, yoshlarimizni komil insonlar etib tarbiyalashda bevosita
ko„mak beradi.
1
Do'stlaringiz bilan baham: |
