Nasafiylarining pedagogik qarashlari

Nazorat savollari 
1.
Abul Muin Nasafiyning hayot yo„li haqida so„zlang. 
2.
Abul Muin Nasafiy haqida allomalar fikrlari tahlili. 
3.
Abul Muin Nasafiyning ma‟naviy merosi va uning pedagogik jihatlari 
haqida nimalarni bilasiz? 
4.
Abul Muin Nasafiy asarlaridan tarbiya jarayonida foydalanish imkoniyatlari 
qanday? 
 
 

---

33 
AZIZIDDIN NASAFIY TA‟LIMOTI MA‟NAVIY-AXLOQIY TARBIYA 
MAZMUNINI 
TAKOMILLASHTIRUVCHI 
PEDAGOGIK 
VOSITA 
EKANLIGI 
 
Reja: 
1. Aziziddin Nasafiy shaxsi va ilmiy merosini o„rganishning pedagogik asoslari. 
2.Aziziddin Nasafiyning “Insoni komil”, “Zubdat ul-haqoyiq” asari barkamol 
shaxsni tarbiyalashning manbai.
3.Aziziddin Nasafiy asarlarida shaxs ma‟naviy-axloqiy tarbiyasi va hozirgi 
globallashuv jarayonidagi ma‟naviy uyg„unlik sifati.
4.Aziziddin Nasafiy ma‟naviy merosi va uni hozirgi davrda ustivor yo„nalish 
sifatida tan olingan komil inson tushunchasi bilan qiyoslash. 
Aziziddin Nasafiyning mukammal inson haqidagi g„oyalaridan ta‟lim-tarbiya 
jarayonida foydalanish milliy o„zligimizni anglashda, uni asoslashda poydevor 
vazifasini o„taydi. Ma‟naviyati yuqori bo„lgan barkamol avlodni tarbiyalash 
borasidagi davlatimiz va jamiyatimizda amalga oshirilayotgan ishlarni amalga 
yo„lga qo„yish jarayonida aynan Aziziddin Nasafiy kabi ko„plab tasavvufshunos 
bobokalonlarimizning mukammal inson borasidagi qarashlarini eslash hamda 
ulardan o„z o„rnida foydalanadigan bo„lsak, foydadan xoli bo„lmaydi. Zero, 
insondagi ma‟naviyatlilik, ma‟rifatlilik va mukammallikning sharti bunday 
qarashlarda yaqqol namoyon bo„ladi, xususan: 

---

34 
- ruhan poklanish tushunchasi mukammallikning birlamchi va asosiy negiz 
shartlaridan sanaladi; 
- qalb ulug„ligi faqatgina mukammal insongagina xosdir; 
- pok vijdonlik tushunchasini Aziziddin Nasafiy dil, til va amal birligi 
ko„rinishida ifodalagan; 
- ta‟lim-tarbiya tizimini to„g„ri yo„naltira olish, mukammal insonlarni 
tarbiyalash har doim, har bir adolatli jamiyatning asosiy maqsad hamda g„oyasi 
bo„lgan va shunday bo„lib qoladi. Aziziddin Nasafiy o„zining “Komil inson” va 
“Zubdat ul-haqoyiq” asarlarida dunyo borlig„i, inson borlig„i, uning ma‟naviy 
kamoloti haqidagi fikrlarini islom falsafasining uch tayanch asosi bo„lmish shariat 
ahli qarashlari, hikmat ahli qarashlari hamda mutasavvuflar qarashlarining qiyosiy 
tahlili orqali ochib bergan. Aziziddin Nasafiy ijodi bilan tanishish din, falsafa, 
tasavvuf ilmlari mohiyatini anglashda va ulardan ta‟lim jarayonida samarali 
foydalanishda katta ahamiyat kasb etadi. Ya‟ni:
- Aziziddin Nasafiyning mukammal inson g„oyasi didaktik jihatdan ham muhim 
ahamiyat kasb etadi, unda zamonaviy pedagogikada keng foydalaniladigan 
taqqoslash, analiz va sintez metodlari imkoniyatlaridan keng foydalanilgan; 
- Aziziddin Nasafiyning mukammal inson g„oyasi majmuaviy-tizimli tavsifga 
ega. Nasafiy o„z g„oyasidagi axloqiy-falsafiy masalalarni yoritishda shariat ahli, 
hikmat ahli va vahdat ahli qarashlarining qiyosiy tahlil qiladi va unga tayanadi;
- Aziziddin Nasafiy tomonidan yoritilgan har bir axloqiy masalaning etimologik 
geneziga chuqur e‟tibor qaratilganligini ta‟kidlab o„tishimiz ham joizdir. 
Aziziddin Nasafiy inson mukammalligining belgisi sifatida ikki narsani asos 
qilib olgan. Birinchisi hamida axloq bo„lsa, ikkinchisi o„z-o„zini tanish. Shu ikki 
asosning bor yoki yo„qligiga qarab u odamlarni uch qismga ajratgan. Birinchisi 
hamida axloqiy xislatlar bilan bezanmagan va o„z-o„zini tanimagan odamlar. 
Ikkinchilar hamida axloqiy xislatlar bilan bezangan, ammo o„z-o„zini tanimagan 
odamlar. Uchinchisi hamida axloqiy sifatlar bilan bezangan va o„z-o„zini tanigan 
odamlar. Olimning nazarida ana shu keyingi, uchinchi toifa odamlar komil 

---

35 
insonlardir. «Binobarin, insonning kamolotga erishishi hamida axloqqa ega bo„lish 
va o„z-o„zini tanish bilan amalga oshadi».
Shu tariqa,mukammal insonning o„ziga xos axloq kodeksi ishlab chiqilgan 
bo„lib, bu sifatlarga ega bo„lish har bir odamning orzu-armoni deb qaralgan.
O„rta asrlardagi yaxshi axloq, mukammal inson haqidagi tushunchalar nisbiy 
bo„lib, bir tomondan jami ruhiy-ma‟naviy qudrat, aqlu zakovat, yaxshi sifatlarning 
o„zida jamlagan mavhum bir zot tushunchasi nazarda tutilgan. Ikkinchi tomondan 
shu cho„qqiga intilib, muayyan martabalarga erishgan kishi ham mukammal inson 
deb hisoblangan. Ammo masala qanday qo„yilishidan qat‟i nazar, komil inson 
haqidagi g„oyalar katta ijtimoiy-axloqiy ahamiyatga ega bo„ldi. Iinsonni 
sharaflilik, ezgulik va buyuk xayr ruhida tarbiyalash, mehru muhabbat, vafo va 
sadoqatni kuchaytirishga xizmat qildi. Har zamon, har lahza insonlarga ularning 
insonligini eslatib, yovuz, qabih ishlar, nojo„ya qiliqlardan saqlanishga 
ko„maklashdi, iymon va vijdon binosining paydo bo„lishini ta‟minladi.