Namangan muhandislik-texnologiya instituti "sichtei" kafedrasi "hozirgi zamon raqobat nazariyasi"

Raqobat vositalariga qo’yidagilar kiradi. 
Raqobat kurash vositalari va usullari jihatidan halol raqobat va g’irrom raqobatga 
bo’linadi. Halol raqobat qonuniy, yo’l berilgan va hamma tan olgan, insoniy usullar 
bilan o’zaro bellashuvdir. G’irrom raqobat man etilgan vositalar yordamida va 
g’ayriinsoniy usullar bilan olib boriladigan kur ashdir. G’irrom raqobat yovvoyi bozor 
iqtisodiyotining, halol raqobat madaniy (tsivilizaqiyalashgan) bozor iqtisodiyotining 
belgisi hisoblanadi. G’irrom raqobat yuz berganda josuslik, qo’poruvchilik, reket, 
tuhmat, tovar belgisini o’g’irlash va hatto qotillik kabi usullar qo’llanadi, raqibni turli 
yo’llar bilan obro’sizlantirish choralari ko’riladi. 
Halol raqobatda madaniy usullar qo’llaniladi. Bu usullardan narx vositasida 
raqobatlashuv, tovar sifatini oshirish orqali kurashish, servis (xizmat ko’rsat ish) orqali 
bellashuv keng tarqalgan. Bu usullardan alohida-alohida emas, balki birgalikda 
foydalanishda ham qo’llaniladi! Narx bilan raqobatlashuvda narx arzon yoki qimmat 
belgilanadi. Ammo narxni oshirish yoki tushirishning chegarasi bor. Narx xarajatlardan 
pasayib ketsa, zarar ko’riladi. Shu boisdan narxni arzonlashtirish uchun xarajatlar 
pasaytiriladi. 
28 

---

(1- rasm). 
Shundagina foyda ta’minlanadi. Ammo narx bilan bellashuv usuli hamisha qo’l 
kelavermaydi. Ommaviy iste’mol mollari bozorida narxni pasaytirish raqobatda yutish 
sharti, lekin puldorlarga mo’ljallangan nufuzli tovarlar bozorida bu usul natija 
bermaydi, chunki puldorlar uchun obro’talab tovarlarning narxi emas, balki unga ega 
bo’lishning o’zi muhim. Agar avtomobil bozorini olsak, u yerda ommabop mashina 
narxi 20 ming dollar, uni 16 ming dollarga tushirish afkor haridor uchun muhim, ammo 
150 ming dollar turadigan avtomobil narxini 5 ming dollarga arzonlashtirishga 
puldorlar befarq qaraydilar. Bundan tashqari ular narxi tushiralgan tovarni sifatsiz deb 
baholaydilar. Shu boisdan nufuzli tovarlar bozorida bir firma narxni ko’tarsa, bunga 
javoban boshqasi ham Shunday qiladi. 
Shunday firmalar borki, ular bozorda tovar sifatini oshirish yo’li bilan raqobat 
qiladilar, yaxshi tovarlar yetkazib berish va holis xizmat qilish orqali obro’ orttirib, el 
og’ziga tushadilar. Ularning tovar belgilarini hamma taniydi. G’irrom raqobatni 
qo’llagan firmalar o’z tovarlariga mashhur firmalar belgisini qo’yib, qalloblik yo’liga 
o’tadilar, o’zgalar tovar belgisi bilan sifati past tovarlarini pullashga intiladilar. 
Iqtisodiyot rivojlangan mamlakatlarda tovar sifatini oshirish orqali raqobatlashuv 
katta ahamiyat kasb etadi, chunki aholining harid qobiliyati yuqori bo’lib, qimmat 
tovarlarni ham sotib olishga qurbi yetadi. Tovar sifatini oshirib borish doimiy ravishda 
tovarlar tarkibini yangilab turishni ham talab qiladi; Tovarning sifati deganda uning 
dizayni (chiroyi), iste’mol uchun qulayligi, uzoq va ishonchli xizmat qilishi, ekologik 
toza bo’lishi kabilar tushuniladi. Texnikaviy tovarlar uchun ixchamlik, ko’p joy 
egallamaslik, shovqinsiz ishlash, energiya va yonilg’i sarfi kamligi o’ta muhim. 
Masalan, Germaniyaning «Mersedess-Bens» korporaqiyasi har 100 km yo’lga 3 litr 
solyar moyi sarflaydigan ixcham avtomashinani yaratishga kirishganda, bunga javoban 
raqobatchi «Opel» firmasi har 100 km yo’lga 2,7 litr solyarka sarflaydigan ixcham 
mashinani taklif etdi. Demak, raqobatda tovarlarning afzalligini ta’minlash muhim. 
Servis vositasi, tovarni ishlatishda xizmat ko’rsatish yoki ishlatishni qulaylashtirish 
bilan raqobat qilish tez tarqalib borayotgan usuldir. Texnikaviy tovarlar sotilganda, 
ularni ishlatish yuzasidan xizmatlar ko’rsatiladi. Tovarni haridor didiga moslashtirish, 
uyiga eltib berish, ularni ishga tushirish, bepul ta’mirlab turish kabi xizmatlar 
ko’rsatiladi va bu xizmatlarni kim yaxshi bajarishi yuzasidan raqobat boradi. 
Raqobatning turli usullarini qo’llashdan asosiy maqsad xaridorni o’z tovariga jalb 
etib, uning pulini olish. AQSh da buni «Iste’molchi dollari uchun kurash» deb 
ataydilar. Raqobatlashuv usuli qanchalik samarali bo’lsa, g’olib chiqish imkoniyati 
shunchalik ko’p bo’ladi. 
Hozirgi raqobat kurashida tovar reklamasiga alohida e’tibor beriladi. 
29 

---

Reklama tovarning nafliligi haqida holisona axborot bo’lib, turli yo’llar bilan 
haridorga yetkaziladi.