Namangan muhandislik qurilish instituti «qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish»

Material balansi: 
Fizika va kimyo fanlaridan bizga ma’lumki, issiqlik 
qurilmalariga yuborilgan material massasi issiqlik qurilmasidan chiqqan material 
mas- sasiga teng bo’lishi kerak. Amalga bu jarayon massani yo’qotish bilan amalga 
oshadi. Agarda issiqlik qurilmasiga yuborilgan material massasini 

G
yu
bilan, issiqlik 
qurilmasidan chiqqan material massasini 

G
ch
bilan belgilasak, massalar saqlanish 
qonuniga ko’ra 

G
yu
= 

G
ch
bo’lishi kerak. Yuqorida eslatganimizdek massani yo’qolishini 

G
y
bilan 
belgilasak, yuqoridagi tenglik 

G
yu
= 

G
ch
+

G
y
ko’rinishga ega bo’ladi. 
Issiqlik balansi: energiyaning saqlanish qonuniga asosan, jarayon boshlanishidan 
ol- dingi energiya miqdori, jarayon tugagandan keyingi energiyaga teng bo’lishi 
kerak. Agara issiqlik qurilmasiga birlik vaqtda yuborilgan material issiqlik 
energiyasini Q
mt
va issiqlik tashuvchi energiyasini Q
mt
bilan va shu birlik vaqt ichida 
issiqlik qurilmasidan chiqqan material issiqlik energiyasini Q
mch
va ishlatilgan issiq 
tashigichning issiqlik energiyasi miqdorini Q
ich
bilan belgilasak energiya saqlanish 
qonuniga asosan 
Q
mt 
+ Q
it 
= Q
mch 
+ Q
ich 
bo’lishi kerak. Ammo issiqlik qurilmalaridan energiyaning atrofga tarqalishi 
nati- jasida, ma’lum qism energiya Q
y
yo’qoladi. Bu holatda issiqlik balansi 
tenglmasi quyidagi ko’rinishini oladi. 
Issiqlik balansi issiqlik beruvchi qurilmalarni foydali ish koeffitsientini aniqlash 
va tahlil qilish imkonini beradi. 
Q
mt 
+ Q
it 
= Q
mch 
+ Q
ich 
+ Q
y 
Issiqlik va massa almashinuv ahamiyati: issiqlik tashuvchi va ashyolar orasidagi 
issiqlik almashinuvi issiqlik qurilmalarida muhim vazifani bajaradi. Issiqlik va suv 
bug’ining partsial bosimi ostida suv bug’i. 

---

40 
YOqilg’i tarkibadagi uglerod, vodorod, kislorod va azot yoqilg’ini organik 
massasini, oltingugurt kolgedoni va sulfid birikmalari bilan esa yonuvchan massani 
hosil qiladi. Sulfid holatidagi oltingugurt yonmaydigan kul massani hosil qiladi. 
YOqilg’ini tarkibini ximiyaviy elementlar va moddalarni foizlarda hisoblanadi. 
YOqilg’i tarkibi yonuvchan, quruq va ishchi massalardan iborat bo’lib, ular mos 
ravishda yo, k, sh indekslar bilan beriladi