|
Собиқ Иттифоқ мамлакатларининг коррупцияга мойиллик
индексидаги ўрни322
№
|
Мамлакатлар
|
2018 йилда
|
№
|
Мамлакатлар
|
2019 йилда
|
Рўйхатда эгаллаган ўрни
|
Берилган балл
|
Рўйхатда эгаллаган ўрни
|
Берилган балл
|
|
|
18
|
73
|
1
|
Эстония
|
18
|
74
|
2
|
Литва
|
38
|
59
|
2
|
Литва
|
35
|
60
|
3
|
Латвия
|
41
|
58
|
3
|
Грузия
|
44
|
56
|
4
|
Грузия
|
41
|
58
|
4
|
Латвия
|
44
|
56
|
5
|
Беларусь
|
70
|
44
|
5
|
Беларусь
|
66
|
45
|
6
|
Арманистон
|
105
|
35
|
6
|
Арманистон
|
77
|
42
|
7
|
Молдова
|
117
|
33
|
7
|
Қозоғистон
|
113
|
34
|
8
|
Украина
|
120
|
32
|
8
|
Молдова
|
120
|
32
|
9
|
Қозоғистон
|
124
|
31
|
9
|
Озарбайжон
|
126
|
30
|
10
|
Қирғизистон
|
132
|
29
|
10
|
Қирғизистон
|
126
|
30
|
11
|
Россия
|
138
|
28
|
11
|
Украина
|
126
|
30
|
12
|
Озарбайжон
|
152
|
25
|
12
|
Россия
|
137
|
28
|
13
|
Тожикистон
|
152
|
25
|
13
|
Тожикистон
|
153
|
25
|
14
|
Ўзбекистон
|
158
|
23
|
14
|
Ўзбекистон
|
153
|
25
|
15
|
Туркманистон
|
161
|
20
|
15
|
Туркманистон
|
165
|
19
|
Таъкидланишича, турли давлатлардан мамлакатимизнинг Эркин иқтисодий зона ва кичик саноат зоналарига ҳар куни инвесторлар келади. Бироқ улардан битта-иккитаси инвестиция киритади, холос. Улар юртимизга инвестиция киритмаслигининг асосий сабаби нормалар ўзгариб туриши ва бюрократик тўсиқлар борлигидир. Инвесторлар асосан 2 та муҳим масалага эътибор беради: эркин иқтисодий зоналарнинг зарур муҳандислик-коммуникация ва ишлаб чиқариш инфратузилмаси билан таъминланганлиги ва соҳанинг ҳуқуқий асоси мавжудлигигадир. Норматив ҳуқуқий ҳужжатлар сони 10 дан ортиқ, бироқ соҳага оид мукаммал қонун йўқ323.
Миллий иқтисодиётдаги бундай салбий вазият ишбилармонлик муҳитининг ривожланишига ҳам ўзининг салбий таъсирини кўрсатади. Бу каби муаммоларнинг юзага келиши ишбилармонлик муҳитининг шаклланишида муҳим ўрин тутган салбий омил бўлиб, иқтисодий эркинликнинг торайиб боришини англатади. Чунки иқтисодий эркинлик ишбилармонлик муҳитининг қулайлашувида муҳим рол ўйнайди.
Иқтисодий эркинлик — бу ҳар бир инсон ўз иши ва мулкини бошқара олиш ҳуқуқига эга бўлишни англатувчи асосий таомилдир. Эркин иқтисодий жамиятда одамлар ўзлари учун қулай бўлган тарзда ишлаш, ишлаб чиқариш, истеъмол қилиш ва сармоя киритишларига эркин тарзда эга бўлишларидир. Бу каби эркинликлар давлат томонидан ҳимоя қилинади ва давлат уни чегаралаб қўймайди. Иқтисодий эркин жамиятларда ишчи кучи, капитал ва товарларни эркин ҳаракатланишига давлатнинг ўзи шароит яратиб, турли мажбурлаш ва чекловларга барҳам берувчи ва бу борада энг меъёрий даражани сақлаб қолиш имконини беради.
Бу борада Ўзбекистонда сўнгги (2016-2020) йилларда ижобий силжишлар бўлди деб ҳисобласак-да, халқаро ташкилотлар томонидан берилган рейтингларда натижа пастлигича қолмоқда. Жумладан, Wall Street Journal324 ва Heritage Foundation325 тадқиқот маркази томонидан эълон қилинган маълумотига326 кўра 2020 йилда Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик индекси 57,2 бўлиб, ушбу рейтингда жаҳонда 114-ўринни эгаллади. Унинг умумий балли инвестиция эркинлиги, молиявий эркинлик ва мулкий ҳуқуқлар кўрсаткичларидаги сезиларли ўзгаришлар туфайли 3.11-жадвалда келтирил-ганидек, 3,9 баллга ошди.
3.11-жадвал
Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик индексининг ўзгариши327
Кўрсаткич номи
|
2008
|
2009
|
2010
|
2011
|
2012
|
2013
|
2014
|
2015
|
2016
|
2017
|
2018
|
2019
|
2020
|
Индекс кўрсаткичи
|
51,9
|
50,5
|
47,5
|
45,8
|
45,8
|
46,0
|
46,5
|
47,0
|
46,0
|
52,3
|
51,5
|
53,3
|
57,2
|
Ўзгариш, %ларда
|
+0,78
|
—1,4
|
—3,0
|
—1,4
|
0,00
|
+0,2
|
+0,5
|
+0,5
|
—1,0
|
+6,30
|
—0,8
|
+1,8
|
+3,9
|
Бироқ, Heritage Foundation ҳисоботида «Ўзбекистон Осиё-тинч океани минтақасидаги 42 мамлакат орасида 26-ўринни эгалласа-да, унинг умумий ҳисоби минтақавий ва жаҳоннинг ўртача кўрсаткичлардан анча паст бўлди»328 деб эътироф этилган.
3.12-жадвал
Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик индексининг ўзгаришига таъсир этган асосий кўрсаткичлар329
Йиллар
|
Индекс
|
Ўзгариш
|
Жаҳон мамлакатлари индексидаги ўрни
|
Сезиларли ўсган кўрсаткичлар
|
2019
|
53,3
|
+1,8
|
140-ўрин
|
- сармоялар эркинлиги,
- меҳнат эркинлиги,
- бизнес эркинлиги
|
2020
|
57,2
|
+3,9
|
114-ўрин
|
- инвестиция эркинлиги,
- молиявий эркинлик,
- мулкий ҳуқуқлар
|
Ушбу тадқиқот маркази таҳлилига кўра «2019 йилда кичик бизнес субъектлари учун ишбилармонлик муҳити барқарор бўлди. Хусусан, солиқ, савдо ва инвестиция сиёсатидаги ўзгаришлар ишбилармонлик муҳитига ижобий таъсир кўрсатди. Аммо меҳнат бозорида ҳамон мослашувчанлик йўқ, бунга сабаб қисман малаканинг етишмаслиги ва самарасиз қоидалар бўлиб, бу ўз навбатида иш билан бандликнинг динамик ўсишига путур етказ-моқда»330. Аммо 3.12-жадвал таҳлилларида Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик индексининг ижобий томонга силжиб бораётганлигини кўриш мумкин.
Ўзбекистон ўзининг иқтисодий эркинлик индексида жиддий ижобий ўзгаришларга эришиб бораётганлигини 3.15-расмдан ҳам англаш қийин эмас. Графиклардан кўриниб турибдики, Ўзбекистонга тегишли иқтисодий эркинлик индекси йилдан йилга ўсиб, жаҳон миқёсидаги ўртача даражага яқинлашмоқда.
3.15-расм. Ўзбекистон ва Гонконг давлатларига тегишли иқтисодий эркинлик индексининг жаҳон миқёсидаги ўртача ҳолати билан таққосланиши331
Аммо фикримизча, Ўзбекистон МДҲ давлатлари орасида ҳам иқтисодий эркинлик индексини яхшилашга эриша олиши учун бу борадаги ислоҳотларни жиддий давом эттириши зарур. Чунки, Ўзбекистон рейтингини МДҲ мамлакатлари рейтинглари билан солиштирилганда 11-иловада келтирилганидек 13-ўринда турибди.
Хусусан, «Heritage Foundation» маркази томонидан белгиланган 180 мамлакат рейтингида собиқ иттифоқ таркибидаги давлатлардан Эстония (15-ўрин), Грузия (16-ўрин), Литва (21-ўрин), Латвия (35-ўрин) каби мамлакатлар иқтисодий индекс мақоми асосан эркин бўлган мамлакатлар қаторидан жой олган. Қозоғистон (59-ўрин), Арманистон (47-ўрин), Озарбайжон (60-ўрин), Қирғизистон (79-ўрин), Молдова (97-ўрин), Россия (98-ўрин), Белоруссия (104-ўрин) Тожикистон (122-ўрин), Украина (147-ўрин), Туркманистон (164-ўрин) кабиларнинг ҳам рейтинглари келтирилган (3.13-жадвал).
3.13-жадвал
МДҲ таркибига кирган давлатларга «Heritage Foundation» тадқиқот маркази томонидан берилган рейтинг (2019 ҳолатига) 332
Иқтисодий индекс мақоми
|
2019 й. рейтинги
|
Мамлакат
|
Умумий балл
|
2018 йилга нисбатан ўзгариш
|
Иқтисодий индекс мақоми
|
2020 й. рейтинги
|
Мамлакат
|
Умумий балл
|
2019 йилга нисбатан ўзгариш
|
Эркин
(100-80)
|
МДҲ давлатлари бу каби иқтисодий индекс мақомига ҳали эришмаган.
|
Асосан эркин
(79,9-70)
|
15
|
Эстония
|
76,6
|
—2,2↓
|
Асосан
эркин
(79,9-70)
|
10
|
Эстония
|
77,7
|
+1,1↑
|
16
|
Грузия
|
75,9
|
—0,3↓
|
12
|
Грузия
|
77,1
|
+1,2↑
|
21
|
Литва
|
74,2
|
—1,1↓
|
16
|
Литва
|
76,7
|
+2,5↑
|
35
|
Латвия
|
70,4
|
—3,2↓
|
32
|
Латвия
|
71,9
|
+1,5↑
|
Ўртача эркин
(69,9-60)
|
47
|
Арманистон
|
67,7
|
—1,0↓
|
34
|
Арманистон
|
70,6
|
+2,9↑
|
59
|
Қозоғистон
|
65,5
|
—3,7↓
|
Ўртача эркин
(69,9-60)
|
39
|
Қозоғистон
|
69,6
|
+4,1↑
|
60
|
Озарбайжон
|
65,4
|
+1,1↑
|
44
|
Озарбайжон
|
69,3
|
+3,9↑
|
79
|
Қирғизистон
|
62,3
|
—0,5↓
|
81
|
Қирғизистон
|
62,9
|
+0,6↑
|
Асосан эркин бўлмаган
(59,9-50)
|
97
|
Молдова
|
59,1
|
+0,7↑
|
87
|
Молдова
|
62,0
|
+2,9↑
|
98
|
Россия
|
58,9
|
+0,7↑
|
88
|
Белоруссия
|
61,7
|
+3,8↑
|
104
|
Белоруссия
|
57,9
|
—0,2↓
|
94
|
Россия
|
61,0
|
+2,1↑
|
122
|
Тожикистон
|
55,6
|
—2,7↓
|
(59,9-50)
|
114
|
Ўзбекистон
|
57,2
|
+3,9↑
|
140
|
Ўзбекистон
|
53,3
|
+1,8↑
|
134
|
Украина
|
54,9
|
+2,6↑
|
147
|
Украина
|
52,3
|
+0,4↑
|
155
|
Тожикистон
|
52,2
|
—3,4↓
|
Эркин бўлмаган (49,9-0)
|
164
|
Туркманистон
|
48,4
|
+1,3↑
|
(49,9-0)
|
170
|
Туркманистон
|
46,5
|
—1,9↓
|
«The Heritage Foundation» тадқиқот марказининг таҳлилларига кўра 2017-2019 оралигида Ўзбекистоннинг умумий рейтингига таъсир этувчи 12 та кўрсаткичдан: суд самарадорлиги (шу давр мобайнида 7,6 пунктга камайган), молиявий соғломлик (барқарорлик) (ўзгармаган), сармоя эркинлиги (6,7 пунктга камайган), савдо эркинлиги (4,2 пунктга камайган), инвестиция эркинлиги (2010 йилдан буён ўзгаришсиз, паст даражада), молиявий мустақиллик (2010 йилдан буён ўзгаришсиз) каби кўрсаткичларнинг суст ўзгараётганлиги таъсир этган. Ушбу кўрсаткичларни яхшилаш борасида жиддий чора-тадбирлар кўриш даркор.
«Хоҳ халқаро, хоҳ миллий рейтинглар бўлсин, улар масаланинг тайёр ечимини бера олмайди, аммо муаммони аниқлаш ва бундай ечимларни топишда йўналишни белгилашга кўмаклашади. Айнан улар ислоҳотларни амалга оширишда тараққиётни баҳоловчи ҳамда ижтимоий, иқтисодий, сиёсий ва бошқа соҳаларда қўйилган мақсадларга эришиш воситалари бўла олади. Охир-оқибатда, барча соҳаларга кераклигича эътибор қаратилаётган бир пайтда рейтингларга комплекс ёндашув — ҳам ислоҳотларнинг натижаларини оширишга, ҳам Ўзбекистоннинг муваффақиятларини халқаро миқёсда янада тан олинишига хизмат қилади»333.
3.16-расм. Ишбилармонлик муҳитини ривожлантиришда давлат
Do'stlaringiz bilan baham: |
