Namangan davlat universiteti kenjayev erkinjon habibullayevich

Nazorat uchun savollar
1. Ilk o‘rta asrlar Vizantiya diplomatiyasidagi umumiy sifatlar nimadan iborat?
2. Strasburg qasami haqida ma'lumot bering!
3. Papa nunsiylarining faoliyati nimadan iborat?
4. Papaning o‘rta asrlar davridagi elchilarni qabul qilish tartibi haqida aytib bering!
5. Vizantiya diplomatiyasida elchining vakolatlari haqida ma'lumot bering!
6. Feodal tarqoqlik davridagi Yevropa diplomatiyasining o‘ziga xosligi nimada?
5-mavzu. O‘rta asrlarda Yevropada xalqaro munosabatlar va diplomatiya.


Reja: 1. O‘rta asrlar italyan diplomatiyasi
2. O‘rta asrlar fransuz diplomatiyasi
3. XV-XVI asrlarda diplomatik tartiblar va diplomatiyaga oid bilimlarining rivojlanishi.


Tayanch iboralar: bayyulo, yuz-yillik urush, levant savdo yo‘li, Alberiko Jentelini, Baltazar Ayala, Gugo Grotsiy.


O‘rta asrlar italyan diplomatiyasi. XI - XIII asrlarda Evropa va Sharq mamlakatlari o‘rtasidagi ko‘p qirrali aloqalar kengayib, mustahkamlanib borgan. Salib yurishlari bilan birga Genuya, Piza, Venetsiya, Florensiya kabi ital'yan respublikalarining savdo faoliyati hamda Vizantiyaning vositachilik roli bunday aloqalarni mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan.
Ayniqsa, Italiya shahar-davlatlari diplomatiya va xalqaro munosabatlarning rivojlanishiga katta ta'sir ko‘rsatgan. Ko‘plab zamonaviy tadqiqotchilar Italiyani zamonaviy diplomatiyaning vatani deb hisoblaydilar.
Italiya shahar-davlatlari qolgan Yevropa davlatlariga nisbatan yertaroq rivoj topgan bo‘lishiga qaramasdan, ushbu mamlakat tarqoq bo‘lib qolavergan. Venetsiya, Genuya, Milan, Florensiya kabi shaharlar haqiqiy siyosiy markazlarga aylangan bo‘lsalarda, ularning birortasi ham Italiyani birlashtiradigan darajada kuchli emasdi. Mamalakatni birlashtirishdan uning markazida joylashgan Papa davlati ham manfaatdor emasdi.
Yaqin Sharq va Yevropa o‘rtasidagi savdo-sotiqda asosiy vositachi hisoblangan Italiya shaharlari qo‘shni davlatlar hamda Sharq mamlakatlarida o‘z manfaatlarini himoya qilish maqsadida konsullik hizmatlarini yo‘lga qo‘yganlar. Quddus qirolligi davrida salib yurishlarida homiylik qilgan italyan shaharlari savdogarlariga katta imtiyozlar berilgan. Bundan tashqari, salibchilar egallagan joylardan Venetsiya, Genuya, Piza kabi shahar-davlatlarga koloniyalar ajratib berilgan. Ushbu koloniyalar keng vakolatlarga ega bo‘lgan vikontlar tomonidan boshqarilgan. XII asr oxirida Quddus qirolligi hududidagi barcha Venetsiya koloniyalarini boshqaruvchi “bayyulo” lavozimi joriy etilgan bo‘lsa, Genuya koloniyalarini ikki nafar konsul boshqargan. Piza koloniyalarini boshqarish uchun esa uch nafar konsul tayinlangan. Bu kabi amaldorlar poytahtdagi hashamatli saroylarda istiqomat qilganlar. Italiya shahar-davlatlarining manfaatlari Papa tomonidan ham himoya qilingan. Salibchilar haydab chiqarilgunga qadar Levant savdo yo‘li italiyaliklarga behisob foyda keltirgan. Konstantinopol turklar tomonidan istilo etilgandan keyin ham Venetsiya Kichik Osiyodagi koloniyalarini saqlab qolishga yerishgan. Turk sultoni saroyida bayyulo lavozimida Venetsiyaning doimiy vakili faoliyat olib borgan.
Italiya shahar davlatlari orasida Florensiya, hattoki horijiy mamlakatlar uchun diplomatlar yetkazib bergan. Butun dunyoga mashhur florensiyalik diplomatlar qatorida Dante, Petrarka, Bokachcho, Makiavelli va Gvichchardinini ko‘rsatib o‘tish mumkin. Milan gersogligiga boshchilik qilgan Franchesko Sforsa yoki Venetsiya doji Enriko Dandolo ham yorqin diplomatlar bo‘lishgan.
Venetsiya esa alohida diplomatlari bilan emas, balki butun bir diplomatik xizmatning tashkil etilishi bilan tavsiflanadiki, bunday holat Venetsiyani butun jahon uchun "diplomatiya maktabi”, “diplomatiya ustaxonasi"ga aylantirgan. Venetsiyaliklar diplomatiya oid bilimlarni Vizantiyadan o‘rganganlar, biroq ularni yangi bilimlar bilan boyitib, yanada yuksakroq bosqichga ko‘tara olganlar.
Italiya diplomatik usullari Yevropada shakllanib borayotgan absolyut monarxiyalarning diplomatiyasiga juda kuchii ta'sir ko‘rsatgan.