N. T. Alimxodjayeva z. A. Ikramova

 
O-metil-

-D- 
glyukopiranozid
 

-D-Glyuko- 
piranoza
 
O-metil-2,3,4,6-tetra 
-metil-D-glyukopiranoza
 
2,3,4,6-tetrametil-

- 
D-glyukopiranoza
 

---

259 
Monosaxaridlar mikroorganizmlar hosil qilgan fermentlar ta‘sirida bijg‗iydi. 
Bu jarayonning bir qancha turlari bor, spirtli bijg‗ish, sut kislotali bijg‗ish, limon 
kislotali bijg‗ish, moy kislotali bijg‗ish. Ular bijg‗ish mahsulotlariga ko‗ra, 
reaksiyalar shunday nomlarni olgan. Monosaxaridlarning hosilalari ham 
monosaxarid tabiatiga ega bo‗lib, bir yoki bir nechta gidroksil guruhlar o‗rnida, 
ba‘zan esa, qo‗shimcha ravishda boshqa funksional guruhlar, ko‗pincha, amino 
yoki karboksil guruhini saqlaydi. Ularning nomiga dezoksi- qo‗shimchasi kiritilib,
dezoksishakarlar deb ataladi. Ularga 2-dezoksi-D –ribozani misol qilish mumkin. 
Aminoguruh saqlaganlar aminoshakarlar deb ataladi. Ularga D –glyukozaminni 
misol qilish mumkin
. 
Neyramin 
kislota - erkin holatda orqa miya suyuqligining 
tarkibida bo‗ladi, u 9 ta uglerod atomi saqlaydi. Sial kislotalar neyramin 
kislotaning N- va O-asillangan hosilalaridir. 
N-astetil-D-neyramin kislota 

---

260 
Sial kislotalar
- 
qon va to‗qimalardagi o‗ziga xos moddalarning qismlari 
bo‗lib xizmat qiladi, impuls o‗tkazishda ishtirok etuvchi miya gangliozidi tarkibiga 
kiradi. Monosaxaridlarning o k s i d l a n i s h r e a k s i y a l a r i aldozalarda 
aldegid va birlamchi spirt gruppalari hisobiga boradi. Sharoitga ko‗ra, uglerod 
zanjiri buzilmagan holda turli moddalar hosil bo‗ladi. Glyukoza yengil sharoitda 
oksidlanib, masalan bomli suv bilan oksidlanib g l y u k o n kislota hosil qiladi. 
Suyultirilgan nitrat kislota ta‘sirida esa aldegid va birlamchi spirt gruppasi 
oksidlanib, g l y u ka r k i s l o t a hosil bo‗ladi.
Aldegid gruppani himoyalab oksidlanish olib borilganda esa, masalan, 
glyukoza halqali holatga o‗tganda birlamchi spirt guruhigina oksidlanib, gyukuron 
kislota hosil bo‗ladi.
Hosil bo‗lgan 
oksidlanish 
mahsulotlari organizmda 
uchraydi va 

---

261 
farmakologiyada qo‗llaniladi. Aldozalar aldegid va bir qancha gidroksil 
gruppalarga ega bo‗lgani uchun, ishqoriy muhitda oksidlanish (kumush 1-oksidi 
yoki mis 2-oksidi ishtirokida) natijasida bir qator oksidlanish, parchalanish 
mahsulotlari hosil bo‗ladi. Monosaxaridlarning q a y t a r i l i s h r e a k s i y a l 
a r i natijasida alditlar deb nomlanuvchi ko‗p atomli spirtlar (poliollar) hosil 
bo‗ladi: petozalardan pentitlar, geksozalardan geksitlar hosil bo‗ladi.
Gidrogenlanish natijasida glyukozadan - glyutsit (sorbit), galaktozadan -
 
dulsit, mannozadan 
-
mannit, fruktozadan - sorbit va maxnit, ksilozadan -ksilit 
hosil bo‗ladi.
Monozalar ko‗p atomli spirt sifatida mis (11) gidroksidning havo rang 
cho‗kmasini eritib, ko‗k rangli mis saxaratlarini hosil qiladi.
Bu reaksiya qand miqdorini aniqlash analizida qo‗llaniladi
.
Monosaxaridlar va ularning hosilalarining t i b b i y o t d a g i a h a m i y a 
t i. 
Tetrozalar