N sh. Abdullayev, M. Z. Komilov, Q. X. Majidov, D. S. Murodov

Zig‘ir urug‘i morfologik qismlarining kimyoviy tarkibi,  
% hisobida
Urug‘ va uning 
qismlari
Moyliligi
Oqsil
Kletchatka
Kuldorligi
Urug‘da
48,40
21,42
4,47
4,06
Mag‘zida
59,15
19,10
1,29
4,36
Qobiq qavatida
8,19
1,18
17,93
3,29
Xantal. Xantalning uchta turi – sariq xantal, oq xantal va qo-
ra xantal keng tarqalgan. 
Sariq xantal qadimgi Xitoyda ma’lum bo‘lgan va u yerdan 
Hindistonga o‘tgan. XIII asrda Rossiyaning janubida yetishtiri-
la boshlangan. 
Oq xantal O‘rtayer dengizi xalqlarining qadimdan ma’lum 
bo‘lgan o‘simligi hisoblanadi. Shvetsiya, Daniya, Gollandiya, 
Angliya va Germaniyaning sharqiy hududlarida yetishtiriladi. 
Qora xantal ham Yevropada qadimdan ma’lum. Undan davo-
lash maqsadida va ziravor sifatida foydalanilgan. 
Sariq xantal o‘tsimon o‘simlik bo‘lib, gullarining uzun-
ligi 5 sm gacha bo‘lgan silindrsimon qalamchalar hosil qiladi. 
Urug‘lari cho‘zinchoq shaklda bo‘lib, uzunligi 1,3–2,0 mm, 1000 
ta urug‘ining massasi 1,7–1,9 g. Urug‘larning ta’mi achchiq, xan-
talga xos hidga ega. 
Oq xantal tuproqqa va iqlim sharoitiga juda talabchan. Urug‘lari 
yirik, dumaloq, diametri 1,71–2,50 mm, 1000 ta urug‘ining mas-
sasi 3,7–5,8 g.
Qayta ishlashdan oldin xantalning po‘chog‘i, qobig‘idan 
ajratib olinadi. Qobig‘idan gidroliz sanoatida foydalaniladi. 
Xantal urug‘ining 88–93% ini mag‘iz va 7–12% ini po‘choq 
tashkil qiladi. 

---

31
Moyi ajratib olingan xantal kunjarasi efir moylari va xan-
tal kukuni tayyorlashda ishlatiladi. Xantal efir moylari konser-
valash, sharobchilik, pivo tayyorlash va sutni qayta ishlashda 
antiseptik sifatida ishlatiladi. Ular mahsulotlarning ta’mi va hi-
dini o‘zgartirmaydi, buzilishdan saqlaydi. Efir xantal moylari-
ning antiseptik ta’siri oltingugurt gazlarining ta’siridan 200 mar-
ta yuqori. 
11-jadval