N sadriddinov, A. Rahimov, A. Mamadaliyev, Z. Jamolova fizika 0 ‘qitish uslubi asoslari

2. FIZIKA KURSINING KIMYO BILAN
BOG‘LANISHI
Fizika va kim yo kurslari u c h u n u m u m iy b o ‘Igan k o 'p g in a
tu sh u n c h a va kattaliklar mavjud. A tom tuzilishi haqidagi o 'q u v
m ateriali quyidagicha taqsim langan: elektron qo b iq n in g xos­
salari va tuzilishiga oid h o d isa la r kim yo kursida o 'rg a n ilib
( n u r la n is h d a n tash q a ri), e lek tro n q o b iq n in g to 'lib borishi, 
a to m yadrosining tuzilishi va xossalari fizika kursida o'rganiladi.
F iz ik a k u rs id a t o k n i n g kim y o v iy m a n b a l a r i o 'r g a n i -
layotganda kimyo kursida ruh va boshqa materiallarning kislo- 
ta la r bilan o 'z a r o t a ’sirlari k o 'rib chiqiladi. S h u n in g u c h u n
to k m an b a la rid a g i elek tro litlar h a q id a gap irg a n d a u l a m in g
kimyoviy form u lala rin i h a m yozib ko'rsatish m u m k in .
E lek tro litik d issotsia tsiya va e le k tro liz h o d isa la rin i o ' r -
g a n i s h d a o ' q u v c h i l a r n i n g k i m y o d a n o l g a n b i l i m l a r i n i
q o 'll a s h va uni tu s h u n t ir is h q a t ’iy m o sla sh ish n i talab etadi. 
Bu y erda fizika kursi u c h u n u c h ta m asala m u h im d ir: kislota, 
is h q o r va t u z la r n in g d issotsiatsiyalanish j a ra y o n i, e le k tro lit- 
larning elektr o'tk az u v ch an lik m exanizm i va elektroliz vaqtida 
so d ir b o 'l a d i g a n ja ra y o n la r.
Fizika bilan k im y o n in g b o g 'la n ish in i s infdan tashqari 
m ash g 'u lo tlard a h a m am alga oshirib boriladi. M asalan, m o d - 
d alarning fizik va kimyoviy xossalarini o'rganishga oid fizika- 
kim yo to'garagi tashkil qilish m u m k in .
59

---

3. FIZIKA KURSINING BIOLOGIYA
BILAN BOG‘LANISHI
F izika va biologiya kurslari ora sid a o 'z a r o b o g 'la n is h n i 
o 'r n a t i s h yo'llari t a x m in a n q u y idagicha dir:
— o 'sim lik , h a y v o n va inson hayotiga t a ’sir q iladigan 
h o d isa va q o n u n iy a t l a r n i o 'r g a n ib , bu t a ’sirlarni t u s h u n tir ib
borish;
— a tm o s fe r a n in g pastki q a tlam larid a g i turli k o 'r in is h g a
ega b o 'lg a n e l e k tr o m a g n it n u rla n is h la rn i o 'r g a n is h va u l a r ­
n ing organik d u n y o g a t a ’sirini tu s h u ntirish;
— biologiya d a rsla rid a o 'q u v c h ila r n i o 's im lik , h ayvon va 
in so n n in g o 'sishi va rivojlanishiga t a ’sir qiluvchi fizik hod isa 
va q o n u n i y a t la r b ilan ta n is h tirish (b u g 'Ian is h , issiqlik al- 
m ash u v i, fo to sin te z va h.k.);
— biologiyada q o 'lla n ila d ig a n tad q iq o tla rn in g fizik uslu b ­
larini va fizik asboblarni o 'rg an is h .
Fizika va biologiyadan kom pleks tajriba va laboratoriya ish­
larini o 'rg a n is h m a q s a d g a m uvofiqdir. Turli qish lo q x o 'jalik
m a h s u l o t l a r i n i n g (s a b z a v o t, d o n . .. ) zich lig in i va h a jm iy
m assasini aniq lash g a , h a r xil t u p r o q l a m i n g issiqlik o 't k a -
zuvchanliklarini solishtirishga m o'ljallan g an laboratoriya ish­
larini bajarish foydalidir.
Sinfdan tashqari m ash g 'u lo tlard a fizika bilan biologiyaning 
bog'lanishini ko'rsatish imkoniyatlari katta. M asalan, biofizika 
to 'garagini tashkil qilib, u n d a quyidagicha m asalalarni ko'rib 
chiqish mumkin: «Tuproqning issiqlik xossalarini o'simliklaming 
o 'sishiga t a ’siri», « U ru g 'g a elektr m ay d o n t a ’sir ettirib ekil- 
ganda hosildorlikka ta ’siri». Fizika kechalari uyushtirib unda jonli 
tabiatdagi fizikani o 'r g a n is h , tabiatga ekskursiya, o n a yurt 
b o 'y la b say o h a tla r o 'tk a z is h m aqsadga muvofiqdir.